Олимпиадада озсаң – үйің дайын

18.06.2014 14:10 Айхан ШӘРІП

0 130

Қазақстанда судьяларға өз пікірін айтуды шектейтін заң нормасына депутаттар тыйым салды!

Қабиболла Жақыповтың төрағалығымен өткен Мәжілістің кешегі жалпы отырысында қалаулылар «Сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізетін жаңа заң жобасын екінші оқылымда мақұлдады. 

Осы құжат арқылы Қазақ­станда судьяларға көпшілік ал­дында «саясат соғып», мемле­кеттің ұстанымына қайшы ке­летін пікір айтуға заңмен ты­йым салынбақ болған. Бұл ретте судьяларға егер онысы «мемлекет саясатының негізгі бағыттарына сәйкес келмейтін болса», мем­лекеттік саясат, қызмет бабы мә­селелері бойынша әйгілі түрде өз пікірін айтуына рұқсат бермейтін бап қарастырылған-тын.

Ол ол ма, егер парламента­рийлер араласпағанда, бұдан бы­лай судьялар әлі үкімі заңды кү­шіне енбеген істер бойынша да журналистерге түсініктеме бере алмай, тілдері байланатын еді. «Жұртшылыққа жария түрде мәлімдемелер немесе ескертпелер жасаудан бас тарту – енді су­дьялардың міндеті, өйткені ол сот төрелігі мүдделеріне, оның тәуелсіздігіне және турашыл­дығына нұқсан келтіруі мүмкін» деп түсіндірді Жоғарғы сот өкілі. Алайда жылдамдығы зымыраннан басып озар қазіргі заманда ақ­парат құралдары ендігі аяқталған сот ісі бойынша кәсіби түсінік­темені ұзақ күтіп отыра ал­майтыны анық. 

– Депутаттар заң жобасынан судьялардың өз пікірлерін ай­туына және жұртшылық алдында мә­лімдеме жасауына шектеу қою­ға қатысты нормаларды алып тас­тауды ұсынды, – деп мәлім етті кеше депутат Светлана Бычкова. – Ұсыныс қабылданды.

– Оның айтуынша, соттар туралы жаңа заң жоба күшіне енгеннен кейін, Жоғарғы сот пен облыстық соттар құрылымында жаңа құрылымдар пайда болады. «Пленарлық отырыс президиумы» деп аталатын бұл органдар соттар жұмысын тексеру қорытын­дыларына, соттар мен бұқаралық ақпарат құралдарының қызметін үйлестіруге, тәлімгерлікті ұйым­дастыруға, білім беру бағдар­ламаларын орындауға қатысты және басқа да шұғыл ұйымдас­тырушылық шешімді талап ететін оперативті мәселелерді қарау үшін құрылады» деді депутат С.Бычкова.

Бір қызығы, осы заң арқылы «судья отставкасы» ұғымы өз­гертіледі: яғни бұдан былай «отставка» деп «судьяның қыз­метінен құрметті түрде кетуі фор­масында өкілеттігін тоқтатуы» танылады.

Депутаттар судьяларға қам­қорлық жасап, олардың әлеу­меттік және материалдық қам­сыздандырылуын арттыруға бағытталған баптарды қосты. Атап айтқанда, «сот қайта ұйымдастырылса, не жабылса, болмаса ондағы судьялар саны азайтылса, 4 орташа айлық жа­лақы мөлшерінде жәрдемақы төленеді». Сондай-ақ судьяларға енді қызметтік тұрғын үйді жеке­шелендіруге рұқсат етіледі.

Судьялық корпустың кадрлық құрамының сапасын арттыру мақсатында «облыстық сот төр­ағалары мен сот алқасы төр­ағалары лауазымдарына канди­даттардан» бұрынғыдай 5 емес, енді 10 жыл судьялық өтілінің болуы талап етілмек. 

Кеше тағы бірқатар елең еткізерлік жаңалықтар мәлім болды. Мәжіліс осы күні «Қа­зақстанның кейбір конститу­циялық заңдарына қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер енгізу туралы» жаңа заң жоба­сына Сенат енгізген толықтыруға келісім берді де, құжатты Ел­басының қол қоюына жіберді. Депутат Р.Сәрпековтың түсін­діруінше, осы заң жобасы арқылы «Прокуратура туралы» қолданыс­тағы заң өзгертіледі: «жасырын тергеу әрекеттері институтының енгізілуіне байланысты, проку­рордың өкілеттіктері нақты­ланады». 

Сондай-ақ Сенат «қызметке қабылданудан бұрын үш жыл ішінде қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтан ақтамайтын негіздер бойынша босатылған адамдарды арнаулы меморган­дарға қызметке қабылдауға тыйым салатын» түзету енгізіпті. Мәжіліс оған келісті.

Кеше қалаулылар еліміздің «Дене шынықтыру және спорт туралы» жаңа заңнамасын ма­құлдады. Тиісті заң жобасы екінші оқылымда құпталып, Сенатқа жолданды. Оған сәйкес, бұдан былай Олимпиадада жеңімпаз атанған спортшы мен оның жат­тықтырушысы басқа қаржы-құрметтермен қоса, «өмір бойғы зейнетақыға» ие болады. Және олардың зейнетақысы аса қо­мақты болмақ. Бұған қоса, Олим­пиада чемпионы мен жаттықты­рушысына бұдан былай әкімнің сыйы ретінде емес, заң жүзінде міндетті түрде баспана беріледі. 

Осы жалпы отырыста бірқатар парламентарийлер Үкіметке жүгініп, маңызды проблемаларға биліктің назарын аудартты. Мәселен, депутат Бақытбек Сма­ғұл Премьер Кәрім Мәсімовке депутаттық сауал жолдап, Се­мейдегі атом сынақ полигонында әскери қызметін өтеген жауын­герлердің көкейкесті мәселесін көтерді.

– Бүгінде көпшілік азаматтар әлеуметтік көмек және ай сайын сынақ алаңында болғаны үшін тағайындалатын арнаулы мем­лекеттік жәрдемақы ала алмай жүр, – дейді қалаулы. – Ол үшін қажетті анықтаманы Ресейден, Подольскі қаласындағы Орталық архивтен алуға болатын еді. Алайда 2008 жылдан кейін бұл тоқтап қалды. Осы анықтаманы алып үлгермеген азаматтар бар­шылық. 

Ресей жағы мұрағаттық құ­жаттарды Қазақстан жағына табыстапты, сондықтан анықтама беруді де өзімізге ұсынған. Бір қарағанда, қуанарлық жайт. «Алайда Қазақстанның Қорғаныс министрлігінің Орталық архи­вінің «Семей сынақ алаңында болды» деген анықтамасын әлеу­меттік қолдау мекемелері қабыл­дамайды. Бұл ақылға сыймайтын түсініксіз жағдай. Сонда қалай? Біз қазір әлем мойындаған тәуелсіз мемлекетпіз, енді Қазақстан аумағындағы сынақ полигонында қызметін өтегені жөніндегі анықтаманы неге жауынгерлер басқа мемлекеттен алуы керек?» деп нықтаған Б.Смағұл Премьерден «1949 – 89 жылдары Семей ядролық сынақ полигонында әскери қызметін өткерген азаматтар» деген ұсы­нысты заңнамада қарастыруды сұрады. Үкімет жетекшісіне бағыт­талатын хат соңына Мә­жілістің Әлеуметтік-мәдени даму комитетіне кіретін барлық де­путаттар қол қойған.