Дамудың басты құжаты

Егемен Қазақстан: 03.10.2012

 
Қайрат МӘМИ, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы
 
Қазақстан – өзін әлемге тәуелсіз мемлекет ретінде жария еткен сәттен бастап бірден бағытын бағамдап, алдына ұлы мақсаттар қойды. Сол кезде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың болашақты алыстан болжаған халықаралық деңгейдегі бастамалары бүгінде даму мен жаңа қарым-қатынастардың теңдессіз үлгісіне айналып отырса, елдің экономикасын өркендетуге қатысты реформалық бағдарламалары 20 жыл ішінде мемлекетімізді адам сенгісіз жаңа деңгейге көтерді. Бұл орайда 1997 жылы еліміз гиперинфляция мен экономикадағы алапат рецессияны жаңа ғана тежеген кезеңде қабылдаған “Қазақстан-2030” Стратегиялық даму бағдарламасы мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының басты құжаты екенін атап айтуға тиіспіз.
 
Алдағы отыз жылдықтағы еңбек және даму жолымызды айқындаған «Қа­зақ­стан-2030» Стратегиялық даму бағ­дар­ла­ма­сы қабылданған кезеңде ел тұрғын­дарының негізгі бөлігінің басты күнкөріс көзі саналатын отандық индустрия саласы түгел дерлік күйзелісті бастан кешіп жатқан еді. Өйткені, Қазақстан индус­триясының 70-80 пайызға жуығы, негі­зінен, КСРО державасының әскери және ға­рыш­тық бағдарламаларына қызмет ететін кә­сіпорындар болатын. КСРО ыды­раған кезде оның стратегиялық бағ­дарламасына тап­сырыстар тоқтап, мың­даған адамдар жұмыссыз қалды. Ірі кен орындары да жұмысын тоқтатып, ел халқының басым бө­лігі нанын тауып жеп отырған ауыл ша­руашылығында да кең­шарлар мен ұжым­шар­лар тарап кетті. Осындай ауыр күн­дер­де мемлекетіміздің тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақ­стан-2030» Страте­гия­лық даму бағ­дар­ла­ма­сын қабылдау ар­қылы ел экономикасын 1997 жылғы ре­цес­сиялық тежелу сәтінен жоспарлы, кезеңді даму жолына бағыт­­тады. Экономист ғалымдар «Қазақ­стан-2030» Стра­тегиялық даму бағдар­ламасының алғаш­қы онжылдығын «қор жинау және шикі­заттық саладағы тұрақты дамуды жолға қою нәтижесінде жұмыс­сыздықты тежеп, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық жағ­дайын қалыпты деңгейге жеткізу кезеңі болды» деп бағалайды.
 
Дер кезінде қабылданған «Қазақ­стан-2030» Стратегиялық даму бағдар­ла­ма­сын жүзеге асыру нәтижесінде бүгінде Қазақстан – әлемдік экономикалық байланыстарда салмақты үлесі бар және өз азаматтарын әлеуметтік қамсыздандыру саласында елеулі нәтижелерге қол жет­кізген қуатты өңірлік мемлекет.
 
Біздің республика уран өндіру, бидай мен ұн экспорттау бойынша жаһандық көшбасшылар қатарына кіреді, сыртқы нарықтарға мұнайдың, көмірдің, фер­ро­қорытпалардың, мыстың және басқа да сұранысқа ие өнімнің ірі көлемін беруші болып табылады. Әлемдік қаржы дағ­да­рысы кезеңінде Қазақстанның дамудың оң серпінін сақтап қала алғаны, дағ­дарыстан кейінгі кезеңде жыл сайынғы эконо­ми­калық өсу 7-7,5 пайыздық болатын дең­гейге қайтадан шығу фактісі де отандық экономиканың орнықтылығын айғақтайды.
 
Үстіміздегі жылы да ел экономикасында дамудың оң үрдістері сақталуда. Үкі­меттің болжамдары бойынша, Қа­зақ­станда ішкі жалпы өнімнің жалпы көлемі биылғы жылы 210,8 млрд. долларға дейін (2011 жылы – 184 млрд. доллар), ал жан басына шаққанда ІЖӨ 12,5 мың долларға дейін (2011 жылы – 11,3 мың доллар) өседі деп күтілуде.
 
2010 жылы қабылданған Үдемелі ин­дустриялық-инновациялық дамудың мем­ле­кеттік бағдарламасы елдің эко­но­ми­ка­лық жаңғыртылуының аса маңызды факторы болып табылады. Мемлекеттік бағ­дар­лама іске асырыла бастаған екі жарым жыл ішінде қажетті заңнамалық база құ­рыл­ды, салалық бағдарламалар, бизнесті қолдау бағдарламалары және 700-ден аса жобаны қамтитын Индустрияландыру картасы қабылданды.
 
Осы кезең ішінде республикамызда 443 жоба іске қосылып, 46 мыңнан астам жұмыс орындары ашылды. Бұрын Қазақ­станда өндірілмеген 100-ден астам өнімді өндіру игерілді, оның ішінде теңіз металл құрастырмалары, турбиналық эстакадалар, композиттік металл пластикалық түтіктер, энергия үнемдейтін жарық-диод шамдары, түйірленген дәрілік препараттар, минералдар қосылған құрама жем, тағы басқалар бар.
 
Инновациялық бизнеске бағдарланған ҮИИД мемлекеттік бағдарламасы елде ер­кін кәсіпкерлік пен өндірістік жаңа­шыл­­дық рухын ұстанатын өршіл таптың қа­лыптасуына ықпал етеді. Елде жүргі­зіліп жатқан қайта құрулардың негізгі әлеу­мет­тік базасы нақ сол болуға тиіс. Осылайша Қазақстанда құрылып жатқан қазіргі за­манғы экономика, бір жағынан, әлеуметтік реформалау үдерістері үшін орнықты ма­териалдық тұғырнаманы қам­тамасыз етеді, ал екінші жағынан, олар­дың негізгі қоз­ғаушы күші ретінде әрекет жасайды.
 
Мемлекет басшысы үнемі басым көңіл бөліп отыратын әлеуметтік сала­дағы же­тіс­тіктеріміздің қоғамдық жаң­ғыр­тудың табысты болуы үшін маңызы зор. Елдегі жұмыссыздықты 2000 жылғы 12,8%-дан 2012 жылғы шілдеде 5,2%-ға дейін азай­туға қол жеткізілді. Осы кезең ішінде табысы күнкөріс деңгейінен тө­мен тұр­ғын­дардың үлесі 4 еседен астам азайып, зей­нетақы мөлшері 6 еседен көп өсті. Тіптен, көптеген елдер халықты әлеу­меттік қол­дауға жұмсалатын қаржы көздерін айтар­лықтай шектеуге мәжбүр болған жаһан­дық әлемдік қаржы дағда­рысы жағдайы­ның өзінде Қазақстанда зейнетақы, бюджет саласы қызмет­кер­лері­нің еңбекақысы мен халықтың әлеу­меттік жағынан әлсіз топтарына төле­не­тін төлемдердің мөлшері көбейтілді. Аза­маттарымыздың материал­дық әл-ауқатын нығайтудың ілгерінді сер­піні бүгін де байқалып отыр. 2012 жылдың бірінші жарты жылдығы ішінде халықтың нақты ақшалай табыстары 7,5 пайызға, орташа айлық жалақы маусым айында 104 896 теңгені құрай отырып, 13,3 пайызға ұл­ғайды.
 
Жұмыссыздық деңгейін азайту және қа­зақстандықтарды жұмысқа орналас­ты­ру­ға жәрдемдесу жөнінде белсенді шаралар қолданылып келеді, бұл мақсатта «Жұ­мыспен қамту – 2020» бағдар­лама­сы, Бизнестің жол картасы, жергілікті даму бағ­­дарламалары қолға алынып отыр. Олар­­ды жүзеге асыру барысында 2015 жыл­ға дейін-ақ 1,5 миллион жаңа жұмыс орындарын құру жоспарлануда.
 
Қазақстандықтарды тұрғын үймен қам­тамасыз ету жылдан жылға өсіп келеді. 2005 жылы бірінші мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы қабылданған кезден бастап жыл сайын шамамен 6-8 млн. шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріліп келеді. Осы саясаттың жалғасы ретінде ағымдағы жылы «Қолжетімді тұрғын үй – 2020» жаңа ауқымды тұрғын үй бағдарламасын іске асыру басталды, жалға берілетін тұрғын үй нарығын дамыту бойынша да бірқатар шаралар қабылданды.
 
Мемлекеттің экономикалық мүмкін­дік­­терінің жоғарылауы арқасында ғы­лым-білім беру және денсаулық сақтау салаларына баса назар аударыла бастады. 2000-2011 жылдар ішінде ҚР БҒМ жүйесі бойын­ша ғылым мен білім беруге жұм­са­латын қаражат 20,8 есеге (12,5 млрд. тең­геден 260 млрд. теңгеге дейін), денсаулық сақтауға инвестициялар салу 11,6 есеге (54,3 млрд. теңгеден 401 млрд. теңгеге дейін) өсті.
 
Әлеуметтік саясаттың осы бағыт­та­ры­ның стратегиялық маңыздылығын ескере отырып, елді дамыту үшін мемлекет тарапынан болатын қолдауды одан әрі арттыру көзделген. 2012 жылы білім беру мен ғылымға арналған шығыстар 365 млрд. теңгені, ал 2012-2014 жыл­дар­ға 1 триллион 132 млрд. теңгені құрайды.
 
2012-2014 жылдары денсаулық сақтау жүйесіне арналған жалпы шығыстар 1 трлн. 303 млрд. теңгені құрайды деп кү­тілуде. Олардың ішінде 437 млрд.-ы 2012 жылға тиесілі. Денсаулық сақтауды да­мы­­тудың «Саламатты Қазақстан» мем­ле­кет­тік бағдарламасын іске асыруға 2012-2014 жылдарға 233 млрд. теңге көз­делген.
 
Сөз жоқ, Қазақстанның қол жеткізген эко­номикалық және әлеуметтік табыстары шын мәнінде көңіл қуантады. Алайда, Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев мем­­лекеттердің әлемдік рейтингінде еліміздің лайықты орынға берік орны­ғуына, ел аза­мат­тарының әлеуметтік ба­қуат­тылығы дең­гейін көтеруге жұмыл­ды­ратын жаңа міндеттерді алға қойып отыр. Осы орайда Елбасы ұсынып отыр­ған жаңғырту моделі әлеуметтік қаты­настардың бүкіл жүйесін және қоғамның құндылық бағдарларын түпкілікті қайта құруды көздейді.
 
Әлеуметтік реформаларды жүргізу ке­зінде мемлекетке басты рөл берілетінін атап көрсеткен жөн. Бұл заңды да. Жо­ғары заңнамалық және ұйғарымдық күші бар, ең бастысы әлеуметтік жаң­ғырту үде­­ріс­те­рін іске асыру құралдары мен тетіктеріне ие мемлекет Президент бел­гілеп берген міндеттерді шешу үшін қоғамның барлық ресурстарын жұмыл­дыруға бағытталған шаралар кешенін жүзеге асыра алады және осылай жасауға міндетті де.
 
Бірінші кезекте, әңгіме жоспарлау не­гі­зін, яғни Қазақстан Республикасының Әлеу­меттік дамуының жалпыұлттық тұ­жы­рымдамасын әзірлеу туралы болып отыр, бұл жұмысқа барлық мүдделі тараптар атсалысуға тиіс.
 
Жұмыспен, тұрғын үймен, таза сумен қамтамасыз ету, тұтыну себеті, білім алу­ға, денсаулық сақтауға, мәдени-тұрмыс­тық қызметтерге қолжетімділік, әлеу­мет­тік тө­лемдер, басқа да маңызды көрсет­кіштерді білдіретін өмір сапасының қайта қаралып, жоғарылатылған жаңа стандарттары әлеу­меттік жаңғыртудың нысаналы индикаторлары болмақ. Оларды заңнамалық тұр­ғыдан бекіту стандарттарды мемлекеттік органдардың сақ­тау міндеттілігін қам­та­ма­сыз етеді. Сонымен қатар, өмір сапа­сының жалпы­қазақ­стандық стандарттары жүйесін өңір­лік ерекшеліктерді ескере оты­рып, өңірлер арасында да, қала мен  ауыл арасында да тұрмыс деңгейін теңес­тіруге ықпал ететін реттегіштермен толық­тыру мүмкіндігін қараған жөн.
 
Өмір сүру сапасын арттыру әлеу­меттік патернализмнен және масыл­дық­тан бас тартуға, азаматтардың өз еңбе­гі­нің нәти­же­лері үшін тікелей жауапкер­шілігін кү­шей­туге, іскерлік бастамаларды жандан­дыруға негізделген әлеумет­тік-еңбек қаты­настарының жаңа моделін құруды көз­дейді. Бұл модель шеңберінде жұмыспен қамтамасыз етуге, адам капи­талының сапасын жақсартуға, әлеу­мет­тік-еңбек шие­ленісін төмендету тетігін қалыптастыруға мемлекеттік көзқарасты өзгерту ұсыны­лады.
 
Мемлекет жаңа жұмыс орындарын құ­ру, жұмыс күші болып табылатын адамдарды оқыту және қайта мамандандыру, өзін өзі жұмыспен қамтығандар санатын нақты экономикаға тарту, шағын және орта бизнес саласындағы іскерлік бел­сен­ділікті ынталандыру жөніндегі менеджер қызметін өз мойнына алады. Бұл ретте, Президенттің сөзімен айтқанда, мемлекет донор болмауы керек, қайта азаматтар әл-ауқатының өсуі үшін жағ­дай туғызатын әріптес болуға тиіс. Мұ­ның өзі негізгі ек­піннің әлеуметтік қор­ғау саясатынан аза­маттардың өз еңбегі­мен жасалатын әлеу­меттік прогреске көшірілуі тиіс дегенді білдіреді.
 
Осыған орай халықты еңбек үдерісіне тарту, жұмыссыздық проблемасын шешу әлеуметтік-экономикалық саладағы мем­ле­кеттік саясаттың басты міндетіне айналып отыр. Оның үстіне бұл тренд Қазақ­станның сыртқы әлем үшін ашықтығы, яғни сырттан әсер ету факторларына ұшы­рау ықтималдығы жағдайларында ерекше өзектілікке ие болып отыр.
 
БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік кеңесінің деректері бойынша 2012 жылы әлемде шамамен 1,1 млрд. адам ке­дей­ші­лікте өмір сүруде. Қазіргі уақытта әлемде шамамен 200 млн. жұмыссыз бар, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 27 мил­лион­ға артық.
 
Әлемде жастар арасында жұмыс­сыз­дық деңгейі қарыштап өсуде: бағалау бойын­ша, 2011 жылы 75 млн. жас адам жұ­мыс таба алмаған, бұл 2007 жылға қа­ра­ғанда 6 пайызға көп. Жастар ара­сын­дағы жұмыссыздық деңгейі ересек халық ара­сындағы жұмыссыздықпен салыс­тырғанда үш есе дерлік жоғары.
 
Бұдан басқа, болжам бойынша, еңбек на­рығына тағы 400 млн. жұмыскердің, не­гі­зінен жас адамдардың шығатынын ескере келгенде, келесі онжылдықта жұ­мыс­пен қамту проблемасы ушыға түседі деп күтілуде.
 
Қазақстан әлемдік экономикалық жүй­е­­ге тығыз кіріге отырып, осы үр­діс­терді, сондай-ақ әлемдік еңбек нары­ғында қа­лып­тасқан жағдайдан туындайтын тәуе­келдер мен сын-тегеуріндерді назардан тыс қалдыра алмайды. Осы тұрғыдан әлеу­меттік жаңғырту елімізде экономиканың орнықты дамуын және осының негізінде – қоғамның әрі өзінің әл-ауқатын қам­та­ма­сыз ете алатын бәсекеге қабілетті, жоғары кәсіби адам капиталын қалыптастыруға бағытталған. Осы мақсатқа қол жеткізудің маңызды факторлары білім беру мен денсаулық сақтау болып табылады.
 
Бізге білім алудың бүкіл жүйесін сапалы реформалауды жүргізуге тура келеді, соның нәтижесінде әлемдік білім беру стандарттарына шығуымыз керек. Оқы­ту­дың барлық деңгейлерінде қатар алып жү­ру қағидатын енгізу қажет, бұл жастардың бойында теориялық білімді ғана емес, өндірістегі, оның ішінде жо­ғары технологиялы және инновациялық сипаттағы өн­ді­рістегі жұмыстың прак­ти­калық дағ­ды­лары мен машықтарын ор­нықтыруға ық­пал ететін болады. Төменгі және орта буындағы білікті жұмысшы кадрларды дайындауға бағдарланған арнайы орта және кәсіптік-техникалық оқу орын­да­ры­ның жүйесін түбегейлі кеңейту мәселесі шұғыл шешуді талап етеді. Ауылда білім беру сапасын арттыруға ерекше көңіл бөлу қажет, онда тиісті инфра­құрылым мен жас педагог кадрлар үшін тартымды жағдайлар жасалуы әрдайым бірінші кезекте тұру керек.
 
Адам капиталының жай-күйін сипаттайтын әлеуметтік-экономикалық санат­тарға бүгінгі күні ұлттың денсаулығы да жатқызылып жүр. Әрбір азаматтың есін­де жүруге тиіс: саламатты өмір салтын сақ­тай отырып, ол өзінің жұмысқа қабі­лет­тілік, яғни ауқаттылық әлеуетін де арттырады. Мемлекеттің міндеті – осы үшін тиісті жағдайлар жасау. Профи­лактикалық медицина одан әрі дамытылады, жоғары медициналық технологияларды енгізу нә­тижесінде Қазақстанда күрделі ауруларды емдеу мүмкіндігі де айтарлықтай жақ­са­рады.
Қазақстандық еңбек нарығын бес жыл­­дық Жалпыұлттық болжау және Кә­сіптік біліктіліктің ұлттық жүйесі сияқты құ­рал­дар жұмыспен қамту үдерістерін бас­қа­ру­ға көмектесетін болады. Оларда белгі­лен­ген тетіктерді пайдалана отырып, мемлекет және онымен бірге халық та еңбек ресурстары нарығының конъюнктурасына икем­ді ден қоя алатын мүм­кіндікке ие болады. Азаматтарымыз қай жерде қандай мамандық талап етілетінін біліп отырады, өзіне кәсіпті ұтымды таңдап, сондай-ақ өзінің кәсіби тұрғыдан өсу қадамдарын жоспарлай алады.
 
Сонымен қатар, алдағы уақытта БСҰ-ға кіру және Біртұтас экономикалық кеңіс­тік аймағының жұмыс істеу жағдай­ла­рын­да Қазақстан үшін ішкі еңбек нарығын қор­ғау, ең алдымен, өз азаматтарын жұ­мыс­пен қамтамасыз ету қажет. Осы мақ­сат­тарда ел Президентінің тапсырмасы бойын­ша жұмыс істеп тұрған жұмыс орындарын сақтау және жаңа­ларын ашу арқылы орнықты жұмыспен қамтуға кө­мектесуге бағытталған, жүйелі сипаттағы бірқатар шаралар: «Жұмыспен қам­ту-­2020», Бизнестің жол картасы, жер­гілікті іс-қимыл бағдарламалары әзірленіп, іске асырылуда.
 
Алайда, халықты жұмыспен қамту құ­ры­лымын жақсартудың проблемалық мә­се­лелері әзірше толығымен шешілген жоқ. Атап айтқанда, өзін өзі еңбекпен қам­ты­ған­дардың қоғамдық өндіріс саласына қа­тысуына байланысты мәселе едәуір өткір күйінде тұр, олар эконо­ми­ка­лық белсенді халықтың үштен бір бөлі­гінен астамын (32%) құрайды. Өңірлерде бұл көрсеткіш 7%-дан 52%-ға дейінгі шекте. Өзін өзі еңбекпен қамтыған адамдардың негізгі бө­лігі (шамамен 60%-ы) өз қызметін ауыл шаруашылығында, төрттен бір бөлігі (23%-ы) сауда саласында жүзеге асырады.
 
Өзін өзі еңбекпен қамтығандардың көп­шілігінің қызметі экономикалық және салықтық заңнаманың жетілмегендігіне бай­ланысты көлеңкелі экономика саласында қалып отырғаны құпия емес. Сон­дықтан мемлекет өзін өзі еңбекпен қам­ты­ған халықты заңды табыспен қам­та­масыз ету, азаматтардың осы санатын нақты эко­номикаға қосу жөнінде шаралар қолдануы керек. Өзін өзі еңбекпен қамтығандардың материалдық жағ­дайы­ның айрықша «се­зілімділігін» ескере отырып, оларды заңды еңбек қаты­нас­та­рының аясына тарту, жал­пымемлекеттік экономикалық жүйенің бо­йына сіңіру, әлеуметтік бейімдеу жөніндегі қадам­дарды тереңнен ойластыру қажет.
 
Өзін өзі жалдамалы жұмыспен қам­тыған жұмыскерлерді қайта оқыту, оларды қоғамдық өндіріс саласына оралту процесі өзін табысты дара кәсіпкер ретінде танытып үлгерген немесе өзін осы істе сынап көруге дайын тұрған өзін өзі жұмыспен қамтыған азаматтардың кәсіпкерлік бастамасын белсенді қол­даумен қатар жүр­гі­зілуге тиіс.
 
Әлеуметтік жаңғыртудың келешегі кө­бі­не қазақстандық жас ұрпақтарды қол­дау­ға байланысты. Біздің елімізде халықтың жартысынан астамы 30-ға дейін­гі жастар, осы жастағы жұмыс істей­тіндер халықтың экономикалық белсенді тобының үштен бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, 15-24 жас аралығындағы жастардың жұмыс­сыз­дар санындағы үлесі 10,4 %-ды, ал 25-34 жас аралығындағылар 37,5 пайызды құ­рай­тыны алаңдаушылық туғызбай қой­май­ды. Сондықтан жастарды лайықты жұ­мыс­пен және жақсы өмірлік перспективалармен қамтамасыз ету қазіргі кезде ерекше өзекті мәселе болып отыр. Осы орайда, индустрияландыру, шағын және орта биз­несті дамыту бағдарламаларына қаты­су кең мүмкіндіктерге жол ашады. Екінші жа­­ғынан жастардың өздері де жеке еңбек бас­тамашылығы мен әлеуметтік икем­ді­лігін дамытуға күш-жігерлерін жұмыл­ды­ра түсуге тиіс.
 
Таяу арада еліміздің мемлекеттік жас­тар саясаты мәселелері бойынша, оның ішінде еңбекке орналастыру мен жұмыс істеуге қатысты заңнамасы жаңар­ты­ла­тын болады. Жоспарланып отырған өз­герістер кәсіптік бағдарлау жұмыстарын жақ­сар­ту­ға, жас мамандардың еңбек жә­не әлеу­мет­тік құқықтарын кеңейтуге ба­ғыт­талатын болады.
 
Мемлекеттік жастар саясатының заң­на­малық базасын жетілдіру қоғамдық-экономикалық өмірдің түрлі сегмент­те­рін­де жастарды қолдаудың жаңа бағ­дар­ла­ма­ларын әзірлеуге кірісуге мүмкіндік береді. Жастардың сапалы білімі, олардың арасында еңбек пен кәсібиліктің қайтадан мәр­тебелі бола түсуі, өздеріне тән күш-қуаты мен оралымды инно­ва­ция­лық ой-өрісі экономикалық және әлеу­меттік жаң­ғырту барысында іс жү­зінде сәтті кәдеге асады деп ойлаймын. Алайда, ауылды жандандыру әлеуметтік жаңғыртудың бас­ты объектісі болуға тиіс. Принципінде, бұл проблеманы шеш­пейінше қазақ­стан­дық қоғамды қайта құрылымдаудың басты бет­бұ­ры­сына қол жеткізу мүмкін емес.
 
Бүгінде ауылдық жерлерде бүкіл ел халқының 47%-ы тұрады. Ауыл проблемасына жеткілікті назар аударылмауы ауыл тұрғындарының қалаларға үдере көшіп-қонуына, әлеуметтік және мәдени инфра­құ­рылымдардың құлдырауына, ауыл тұр­ғындары табысының қала хал­қының табысынан 2 және одан да көп есе артта қа­луы­на алып келді. Халықтың еңбекке жарамды санаттары арасында жұмыссыздықтың ең жоғары пайыздық көрсеткіші де ауылда. Қазақстандық ауыл шаруашылығы өндірісі көлемінің қысқаруы салдарынан өзін өзі азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейі 30%-ға дейін төмендеді, бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді. Ауылдарымыз бен селоларымызда өмір сүру мен жұмыс істеу тартымды болып, өркендей түсуі үшін барлық күш-жігерімізді жұмылдыруымыз керек.
 
Мемлекет, бизнес және азаматтар арасында тараптар мүдделерінің ұтымды тең­герімін сақтауды көздейтін әріптестік қа­тынастар орнату – күн тәртібіндегі бас­ты міндеттердің бірі. Мұндай өзара іс-қимыл өзара қарым-қатынастардың қа­ғи­­даттары мен тетіктері, үш жақты әріп­тестікке қаты­сушылардың әрқайсы­сы­ның құқықтары мен міндеттері, жауап­кер­шілік саласы мен деңгейі нақты рег­ламенттелетін тиісті нор­мативтік-құ­қық­тық базаға негізделуі тиіс. Қазақстандық қоғам дамуының жаңа жағ­дайларына қарай жетілдірілген осындай заңнамалық бекітілімдер мен құқық қол­дану практикасы қоғамдық тұрақтылық пен ке­лі­сімнің негізінде Қазақстанның әлеу­меттік және экономикалық ілгерілеу жо­лымен қарышты қадам басуының ке­піліне айналады.
 
Ауқымды қоғамдық реформалардың та­бысты болуы олардың заңнамалық қамтамасыз етілумен ұштастырылуының және тиімділігінің дәрежесіне байланыс­ты болмақ. Сондықтан барлығымызды – Пар­ламентті, Үкіметті, барлық деңгей­дегі әкімдер мен мәслихаттарды, пар­тия­лық құрылымдар мен үкіметтік емес ұйымдар өкілдерін Мемлекет басшы­сы­ның тапсырмаларын орындау жөніндегі үлкен жұмыс күтіп тұр.
 
Алдымызға 2012 жылдың аяғына дейін әлеуметтік саладағы ұлттық заң­на­ма­ға түгендеу жүргізу, әлеуметтік жаң­ғыр­тудың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес оны реформалау тұжырым­да­масының жобасын, сондай-ақ бесінші шақырылған Пар­ламенттің бүкіл жұмыс кезеңіндегі заң шығару қызметінің Тұ­жырымдамалық жос­парын әзірлеу және енгізу міндеті қойылған.
 
Президент енгізген ұсыныстар мен ескертпелерді ескере отырып, әлеу­мет­тік бағыттағы бірқатар жаңа заңдарды, ең­бек, тұрғын үй, әкімшілік және қыл­мыс­тық заңнамаға, білім, денсаулық сақтау, әлеу­меттік қамсыздандыру туралы заң­намаға түзетулерді талқылап, қабыл­дауы­мыз қа­жет. Бірінші кезекте бұл – бүкіл қазақ­стан­дық қоғамның тұ­рақ­­ты­лығы мен қарышты дамуын қам­тамасыз ететін әлеуметтік жә­не еңбек қаты­нас­тарының тиімді үлгісін құ­руға бағыт­талған заң жобалары.
 
Еңбек қатынастары саласында кәсіп­одақ­тардың өндірісті басқарудағы рөлін күшейту туралы ережені көздеп, сондай-ақ ұжымдық шарттар жасасу және олардың орындалуы үшін тараптардың жауап­кер­шілігі жөніндегі тармақтарды нақтылап, кәсіптік одақтар туралы заң­наманы жаңар­ту қажет. 2010 жылы бас­талған Ұлттық кәсіби біліктілік жүйесі туралы заңнама бойынша жұмыс та жал­ғасатын болады.
 
Еңбекақы, зейнетақы мен жәрдемақы деңгейін, кепілдендірілген медициналық қызметтер көлемін қоса алғандағы өмір сапасының төменгі шешуші индикаторларын қамтитын, сондай-ақ әлеуметтік стандарттарды бұзғаны үшін лауазымды тұлға­лардың, жұмыс берушілердің жауап­кер­шілігін белгілейтін әлеуметтік стандарттар және әлеуметтік құқықтар кепілдіктері туралы заңды әзірлеудің маңызы зор.
 
Ағымдағы сессия барысында «Мем­ле­кеттік бақылау және қадағалау туралы» Заңға және Еңбек кодексіне кәсіп­орын­дар­да тексеру жүргізу бөлігінде ратифи­ка­ция­ланған ХЕҰ Конвенциясына сәйкес өз­ге­ріс­тер мен толықтырулар енгізу; Еңбек, Әкімшілік кодекстеріне және Қыл­мыстық кодекске еңбек дауларын әдейі туын­дат­қа­ны үшін жауапкершілік туралы ережелерді енгізу; әлеуметтік араздық туғызғаны, ереу­іл­ге шығуға мәж­бүрлегені, еңбек­ақы­ны уақтылы төлемегені, ұжымдық шарттарды орын­да­мағаны және басқа да құ­қық бұзу­шы­лықтар үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті күшейту туралы Үкімет ұсыныстарын қарайтын боламыз.
 
Азаматтық қызмет саласындағы қыз­мет­керлердің мәртебелік жағдайын кө­те­ру­ді, материалдық ынталандыруды, сонымен қатар, олардың өз қызметінің нәти­же­леріне жауапкершілік деңгейін күшейтуді көздей отырып, осы саланы заңнамалық тұрғыдан реттеу мәселесіне қайта оралуымыз қажет.
 
Таяуда халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз санаттарына жататын азаматтарды еңбекке бейімдеу тетіктерін жасауға ба­ғыт­талған «Әлеуметтік жұмыс орындары туралы» заң жобасы қарауға келіп түседі. Балаларының балабақшаларда болуына ақы төлеу жөніндегі ата-аналар шығын­да­ры­ның бір бөлігіне отбасындағы бала санына қарай өтемақы төлеуді регла­мент­теуді жетілдіру, бала күтімі бойынша демалыстан соң жұмысқа қайта шығатын әйелдерге мемлекет есебінен біліктілігін арттыру мен сұранысқа ие жаңа маман­дық алу мүмкіндіктерін беру, Салық кодексіне көп балалы отбасылар үшін табыс салығы бойынша жеңілдіктер туралы ережелер енгізу бойынша заң шығару жұмысы жалғасатын болады.
 
Мемлекеттің жастар саясаты туралы заңнамасын жаңарту барысында келелі мә­селелерді шешу міндеті тұр. Жас қазақ­­стан­дықтардың мүдделерін іске асы­руға бағытталған жүйелі әлеуметтік-экономи­калық және құқықтық шара­лар­дың пакетін қалыптастыру көзделіп отыр. Осы ба­ғыт­тағы норма шығару жұмыстарының аясын­да жас маманның мәртебесін, оның кепілдендірілген ең төменгі әлеуметтік па­ке­тін құқықтық тұрғыдан айқындау, қа­зақстандық жастар үшін кәсіптік және әлеуметтік бас­пал­дақтар тетіктерін құру ісі жүзеге асырылатын болады.
 
Заңнамалық жаңғыртулар қатарында «Бұқаралық іс-шаралар өткізу туралы» заң жобасын әзірлеу, Қазақстан Респуб­лика­сындағы мемлекеттік, ұлттық, кә­сіптік және басқа да мерекелер туралы заңнамаға түзетулер енгізу бар. Олардың мақсаты қазақстандықтарды отаншыл­дыққа тәр­бие­леу, еңбектің беделін арттыру, азаматтарды қоғамымыздың құн­ды­лықтары аясында топтастыру болып табылады.
 
Үстіміздегі жылдың аяғына дейін «Мем­лекеттік қызметтерді электронды пішінде көрсету туралы» заң жобасы Парламент қарауына келіп түседі деп күтілуде, бұл құжаттың қабылдануымен мемлекет­тік органдардың он-лайн қыз­мет көрсету саласы кеңейтіліп, халықпен интерактивті кері байланысы жақсара түседі.
 
Жалпы алғанда, Парламент депутаттары өз қызметін айтарлықтай жандандырып, заң жобасын әзірлеушілермен өза­ра тығыз іс-қимыл жасауға тиіс. Құ­қықтық алаңның тиімділігін арттыру мақ­сатында заң шығару жұмысына азаматтық сектор өкілдерін кеңінен тарту керек. Қазақстанда тұрғындармен қоян-қолтық жұмыс жасап, азаматтардың проблемаларын жақсы бі­летін мыңдаған қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдар бар. Депутаттар сайлаушылармен жеке кездесулер өткізуге, салалық сарап­шылар мен ғылыми орта өкілдерін тарта отырып, дөңгелек үстелдерге қатысу тетік­терін пайдалануға, хат-хабармен жеке жұмыс жасауға тиіс. Халықпен кері бай­ла­ныс­тың осы түрін толық көлемде қолдану қажет. Өйткені, қабылданатын заңдар, Пре­­зидент атап өткендей, мәселелерді ке­шен­ді түрде шешіп, тікелей пәрмені бо­лу­ға, қазақстандықтардың күткен үміт­теріне сай келіп, түсінікті де қолжетімді болуға, халықтың өмірін қолайлы да жайлы етуге тиіс.
 
* * *
 
Елбасының дана басшылығымен тәу­ел­сіз Қазақстан 20 жылдан асқан уақыт бойы экономикалық және әлеуметтік іл­герілеу жолымен қарышты қадам басып келеді. Біздің еліміз бұдан былай да өз азаматтарының бірлігі, татулығы мен жарасымы, олардың еңбекке жауап­кер­ші­лік­пен қарауы жалпыға ортақ өр­кендеу мен игілікті көздейтін әлеу­меттік қо­ғамның табысты да тұрақты да­муы­ның үлгісі бола береді деп кәміл се­немін.