Н.Сабильяновпен Хабар арнасында

«Бетпе бет» бағдарламасында болған сұхбат

22 қазан 2007 ж.

тақырыбы: «2008 жылға  арналған республикалық бюджет»

/Хабар. 22.10.07./ Берік Уәли.

Қонақ: Нұртай Сабильянов –

ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты

Жүргізуші:
- Кеш жарық! Тікелей эфирде «Бетпе-Бет». Студияда Берік Уәли. Бүгінгі «Бетпе-бетте» 2008-жылғы республикалық бюджет туралы әңгіме қозғаймыз. Студиямыздың қонағы ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» ХДП саяси кеңесінің бюро мүшесі – Нұртай Сабильянов мырза. «Бетпе-бетке» қош келдіңіз!

Өткен аптада, өздеріңізге мәлім, парламенттің төменгі палатасында, яғни, мәжілісте осы 2008 жылғы бюджет мақұлданды. Сонымен қатар, мемлекет басшысы бүгін осы өзгертулер енгізген 2007 жылға арналған бюджетке өзгертулер мен толықтырулар енгізген заңға да бүгін қол қойып жатыр екен. Сол себептен, осы бюджет қазіргі таңда бүкіл ақпарат құралдарында қызу талқыланып жатыр десек те болады. Ең бастысы, қазіргі таңда айтылып жатқан - қосымша бөлініп жатқан қаржылар. Яғни, 2008-жылғы бюджет білім беру мен денсаулық сақтау саласына да, ауыз су бағдарламаларына да қосымша қаржы бөледі. Ол қайдан алынған қаржылар? Осы туралы тарқатып айтсаңыз.

Қонақ:
- Жалпы, 2008-жылға арналған республикалық бюджет парламент мәжілісінде жан-жақты талқыланды. «Нұр Отан» партиясының атынан сайланған депутаттар бюджет талқыланып жатқанда көптеген ұсыныстар енгізді. Бұл «Нұр Отан» партиясының сайлау алдындағы бағдарламасына байланысты болды. Өйткені, біз ауыз суға байланысты, білім беруге байланысты, денсаулыққа байланысты халықтың алдында көптеген уәде бергенбіз, бағдарламамызда жазылған. Яғни, осы негізде «Нұр Отан» партиясының депутаттық фракциясы өзінің кезекті отырысында осы бюджетті тағы да бір талқыға салды. Онда осы бюджет көлемінде денсаулық сақтауға 6 млрд., білім беруге 5 млрд., сонымен қатар, ауыз су мәселесін шешуге 5 млрд. және ең төменгі күнкөріс деңгейін ұлғайтуға байланысты әлеуметтік жәрдемақыға 8,7 млрд. теңге ақша бөлуді көздеді. Бұл бір ауыздан қабылданды. Үкімет оны қолдады. Қазір ол бюджетте қарастырылу көзделіп отыр. Бұл «Нұр Отан» партиясының сайлау алдындағы бағдарламасының негізінде жүзеге асырылып отыр.

Жүргізуші:
- Бұл қосымша қаражат? Бұрынғы бөлінгеннен қосымша?

Қонақ:
- Бұл үкіметпен жаңағы салаларға бөлінген қаржысына қосымша қаражат деп қарастырылған. 27 млрд. теңге қайтадан бөлініп, осы сайлау алдындағы бағдарламаны жүзеге асыруға жұмсалады.

Жүргізуші:
- Осы бюджетті талқылау барысында сіз мынандай мәселені көтеріп өтіпсіз. 18 жасқа дейінгі балаға берілетін жәрдемақының малдың, құстың, үй жануарларының есебін қарастыру жөнінде. Кейбіреулер, мысалы, айтып жатыр екен, бір сиыр жылына 80 мың теңге пайда әкеледі. Сол себепті атаулы жәрдемақылар – көмектер берілмейді деген мәселе айтылған.

Қонақ:
- Жалпы, жаңағы фракцияның отырысында, сонымен қатар, парламент мәжілісінің отырысында «нұротандықтар» бұл мәселені көп көтеріп жүр. Өйткені, қазіргі әлеуметтік жәрдемақы дейміз ғой, оны беру тәртібі, атаулы көмекті беру, сонымен бірге, 18 жасқа дейінгі балалардың жәрдемақысын беру тәртібі қазіргі кезде дұрыс емес. Өте қиындау.

Жүргізуші:
- Не себепті?

Қонақ:
- Өйткені, ол мал басына немесе бақшада өсіп тұрған жеміс-жидектерін қосымша есептеп, ауылдық жерде комиссия құрылып, сол комиссияның шешімімен беріледі. Бұл жергілікті жердің қаржысы арқылы жергілікті бюджеттен беріледі. Сондықтан да, жергілікті атқарушы органдар қаржыны үнемдейміз деп, әртүрлі әрекеттерге барады. Мен, енді, ауылды көп аралап жүрмін. Көптеген азаматтардан хат аламыз. Осыған байланысты біз осы мәселені бір реттеу керек деп, мәселені алдыға қойып отырмыз. Өйткені, балаға берілетін несібе, 18 жасқа дейінгі балаға, менің ойымша, толық көлемде төлену керек.

Жүргізуші:
- Ал, енді, 1 сиыр 80 мың пайда әкеледі деген қайдан алынған цифрлар?

Қонақ:
- Енді, ол былай айтқанда, кейбір азаматтардың ойдан шығарған есебі. Ауылда тұрған азаматтар біледі ғой, бір сиыр бір жылда ешқашан да 80 мың теңге табыс әкелмейді. Сүтін сатады, етін сатады дейді. Енді, қалада отырып алып, ауылдағы 5-6 қой мен 1-2 сиырды есептейтін болсақ, онда жәрдемақыны төлемей-ақ қояйық.

Жүргізуші:
- Осы мәселені көтердіңіз?

Қонақ:
- Осы мәселені көтеріп, қазіргі кезде бұл мәселе қаралуда. Мен ойлаймын үкімет бір шешімін қабылдайтын шығар. Өйткені, балалардың жәрдемақысы балаларға дұрыс төлену керек. 1068 теңге болатын. Анау 300 шақырым жерден аудан орталығынан алып кету үшін аналар қаншама қаржы жұмсайды?!

Жүргізуші:
- Әлеуметтік көмек алу тәртібін жеңілдету жағы да қарастырылу керек қой.

Қонақ:
- Қарастырылу керек. Мен ойлаймын, мал басы ешқандай да есепке алынбау керек. Таза табысы ғана есепке алыну керек.

Жүргізуші:
- Көрерменнің сұрағы бар екен.

Көрермен:
- Сабильянов мырзаны біз көптен бері білеміз. Бұл кісі ауыл шаруашылығына, ауылдық жерге өте жанашыр жақын адам. Нақты сұрағым ауыл шаруашылығындағы қызметкерлердің, әсіресе, мал дәрігерлерінің айлығы заң, құқық қорғау органдарының айлығына қарағанда 3-4 есе төмен. Бұл жөнінде соңғы кездері ешқандай айтылмайды.

Қонақ:
- Бұл мәселе, жалпы, «Нұр Отан» партиясының бағдарламасында бар. Дәрігерлер, мұғалімдер және бюджеттік салада істейтін көптеген азаматтардың жалақысын 2 есеге көтеру қарастырылған. Болашақта бұл, мен ойлаймын, жүйе-жүйемен республикалық бюджет талқыланғанда енгізіледі.

Жүргізуші:
- Биыл айтып жатырмыз, 2007-жылға арналған республикалық бюджет туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға Президент бүгін қол қойыпты. Бұл өзі, жалпы, екінші рет өзгеріп отыр ғой биылғы жылдың өзінде. Негізінде қандай нақты мәселелерге қаржылар бөлінді?

Қонақ:
- Кейбір БАҚ осы өзгерістерге дұрыс баға бермей жатыр. Бұған ешқандай да алаңдаушылық жоқ. Бұл банктерді қаржыландыру емес. Бұны дұрыс түсінуіміз керек. Бұл қаржылар...

Жүргізуші:
-...4 млрд. долларды айтып отырсыз ғой?

Қонақ:
- Қазір 157 млрд. теңге ақша осыған көзделіп отыр. Қайта бөлу қарастырылған. Бұл 122 млрд. «Қазына» даму қорына беріледі. Яғни, өзіміздің 2015-жылға арналған индустриялық-инновациялық жобаларды жүзеге асыруға, соларды қаржыландыру екінші деңгейдегі банк арқылы. Сонымен қатар, шағын және орта бизнесті қаржыландыру. Және де құрылыс саласына үлескерлердің жағдайы нашарлап кетпеу үшін және соларды толық күйінде қорғау үшін осы қаржы бөлінеді. Бұл қайтармалық қаржы және де жарғылық қорын ұлғайтуына байланысты «Қазына» қорына бөлініп отыр. 20,5 Қазақстан ипотекалық компаниясына беріледі. 12,5 миллиард теңге «Самғау» холдингына бөлінгелі отыр. Мен ойлаймын, бұл дұрыс шешім. Жалпы, бар қаржыны уақытында дұрыс бөле білген дұрыс.

Жүргізуші:
- Тағы да көрерменге кезек бере отырайық.

Көрермен:
- Мысалға, біздің ауылға суға, жолға ақша бөлінеді. Бірақ, соның, енді, орындалуы қандай болатынын бақылайтын ұйым бар ма?

Қонақ:
- Әрине, бүкіл республикада жағдайлардың бәрін шешіп тастауға бұл қаржы жетпейді. Дегенмен де, рет-ретімен бұл қаржы жұмсалады. Жалпы, облыстарға мақсатты трансферт ретінде бөлінеді, бұл қаржылар. Және атқарушы органдар өздері тендер жариялап, бұл қаржыны қай салаға жібереді, қандай ауылдарда, елді-мекендерде ауыз су мәселесі бар, олардың жобалық құжаттық сметасы бар ма, сараптамадан өтті ме – осыған байланысты бөлінеді. Және де сатып алу заңына байланысты бұл қаржыларды бөлу жүзеге асырылады.

Жүргізуші:
- Өзіміз білеміз, сайлауалды тұғырнамаларыңызда «Нұр Отан» партиясы 50 кәсіптік-техникалық оқу орындарын салу керегін айтқан. Жалпы, осы сайлаушыларға берген уәделеріңізді орындау үшін қандай шаралар қолға алып жатырсыздар? Мұны айтып отырған себебім, осы бюджетті талқылаған кезде де үкіметте айтылды алдағы жылдың бюджеттерін, бұдан былайғы уақытта алдағы 2-3 жылдың бюджетін партияның сайлау алдындағы тұғырнамасының негізіне сай жасау керектігі туралы. Қаншалықты орындалады, берген уәделеріңіз?

Қонақ:
- «Нұр Отан» партиясының сайлау алдындағы бағдарламасы, менің ойымша, толық орындалады. Оған біздің экономикамыз да, әлеуметтік жағдайымыз да мүмкіндік береді. Өйткені, 2009-жылдан бастап, біз, 3 жылғы бюджетті талқылаймыз. Яғни, осы бюджет талқыланып жатқан кезде біздің бағдарламамызда көрсетілген, мысалы, 250 мектеп салу, ауылдық жерлерде 300 амбулаторияларды қайтадан қалпына келтіріп, оларға қаржы бөлу мәселесі. 50 кәсіптік-техникалық оқу орындарын салу мәселесі. Және облыс орталықтарында ірі медициналық орталықтар салу мәселесі бұл бюджетте қарастырылады. Оған біз атқарушы органдармен және үкімет мүшелерімен біріге отырып, жұмыс істейміз деп ойлаймын.

Жүргізуші:
- Енді, мына, қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі бағаның өсуі мен оның тұрақтануына қатысты ғой. Жалпы, «Нұр Отан» партиясы қазіргі кезде қандай шара қолданып жатырсыздар? Мысалы, бүгін де айтылды, үкіметтің селекторлық отырысында, Қазақстанда алаңдаушылық тудыратындай ешқандай экономикалық алғышарт жоқ деп. Өздеріңіз, енді, бұның бәрін бақылауда ұстап отырған боларсыздар?

Қонақ:
- Жалпы, бұл мәселе көп көтерілді. Парламент мәжілісінің жалпы отырысында да, жаңағы «Нұр Отан» партиясының фракциясының отырысында да және «Нұр Отан» партиясының ұйымдастыруымен орталық аппаратта бұл мәселеге байланысты үлкен отырыс болды. Өткен қыркүйек айында. Бұл мәселені біз үкімет алдына болашақта мына баға саясаты туралы және заң қабылдау керек деп қойдық. Сонымен қатар, аз қамтамасыз етілген отбасыларына қамқорлық жасау, қолдау көрсету көрсетілген. Және де бағаны болашақта реттеу керек деп ойлаймыз. Жалпы, Қазақстан астықты сыртқа шығаратын ел. Сырттан біз астықты алмаймыз. Сондықтан да, мен ойлаймын, бұны реттеуге толық негіз бар. Және мына алыпсатарларды бір жөнге келтіру керек сияқты. Өйткені, қаладан алып келеді де аудан орталығындағы базарларға өздерінің ойына келген бағасын қосып сата береді. Оған ешкім ешқандай қадағалау жүргізіп, тексеріп жатқан жоқ. Ол салық төледі ме, төлеген жоқ па? Немесе оның құжаттары дұрыс па? Міне, осы жағынан да, мен ойлаймын, құқық қорғау органдары мен Салық комитеті, Қаржы полициясы жұмыс істеу керек, болашақта. Әйтпесе, бұл бағаны тоқтату қиындау соғады. Өйткені, сонымен қатар, болашақта мына әр өнімнің, қызметтің, сонымен бірге, істелетін жұмыстың өзіндік құны туралы нормативтік-құқықтық акт қабылдану керек. Біз қазір бәрін салық шегерімдеріне апарамыз. Ал, болашақта жаңағыдай қандай шығындар осы өзіндік құнға жатады? Сонда ғана біз осыны реттейміз. Мен, енді, 17 жылдай экономика саласында бас бухгалтер, аудитор болып істедім. Осы саланы жақсы білгендіктен әр нәрсенің, әр тауардың өзіндік құны болады. Осыны қатты қарап, біз қадағалауымыз керек.

Көрермен:
- Мен Екібастұз қаласынан хабарласып тұр едім. Мүгедек баланың анасымын. Мына біздің жанымызда тұрған Қарағандыда баласын күтіп, жұмыс істей алмайтын анаға жәрдемақы төлейді. Ал, бізде, Екібастұзда төленбейді. Неге олай? Бір Қазақстан. Неге екі жақта екі түрлі?

Қонақ:
- Жалпы, қазіргі кезде мүгедек балаларға берілетін жәрдемақы бар. Ал, жалпы, 18 жасқа дейінгі мүгедек баласы бар аналарға немесе әкеге төленетін жәрдемақы болашақта қарастырылады. Қазір ол беріліп отырған жоқ. Мүмкін ол атқарушы орган өз есебінен беріп жатқан көмектері болуы мүмкін Қарағанды облысында. Ал, біздің «Нұр Отан» партиясының сайлауалды бағдарламасында осы жәрдемақы төлеу қарастырылған. Яғни, болашақта біз 2009-жылдан бастап осы жәрдемақы төлеуді қолға алуымыз керек. Баласына қарап отырған аналарға төлеу мемлекеттің міндеті деп ойлауымыз керек. Өйткені, басқа алатын табысы жоқ. Баласын қарайды, оқытады, тәрбиелейді.

Жүргізуші:
- Сайлау өтті. 2 айдай болды осы шақырылымның да жұмыс істей бастағанына. Бұрынғы округыңызға ат ізін салмай кеткен жоқсыз ба? Бұл жолғы парламентте сіз партиялық тізіммен сайландыңыз ғой. Ел жаққа барып тұрасыз ба?

Қонақ:
- Жалпы, партиялық тізіммен сайланды дегенмен де, бізде, «Нұр Отан» партиясында бір жақсы өзі қалыптасқан нәрсе бар. Ол әр облысқа «Нұр Отан» партиясының мүшелері бөлінген. Шығыс Қазақстан облысында бар. Басқа облыстарда солай қарастырылған. Яғни, біз ертең елді аралаймыз. Оған барамыз. Оған толық мүмкіншілік бар. Регламентке байланысты жылына 4 рет барып тұруымыз керек. Ал, жалпы, мен жақында ғана жаңа парламентке сайланғаннан кейін, елге барып қайттым. Жақында Мақаншы шекара отрядының 80 жылдығы болды. Соған барып қайттым. Және Аягөзде Сергопль деген ауылдың Мамырсу деп аты өзгертілді. Соған барып қайттым. Және Таскескен ауылында бір келеңсіз жағдай болып...

Жүргізуші:
- Қандай келеңсіз жағдай?

Қонақ:
- 12 баланы аудандық білім басқармасының бастығы Жүнісова Сәуле деген азаматша... 5-қыркүйек күні сабаққа келеді, ал, 6-қыркүйек күні оларды мектептен қуып жібереді.

Жүргізуші:
- Қателеспесем, осыны депутаттық сауал ретінде Түймебаев мырзаға қойдыңыздар?

Қонақ:
- Қойып жатырмыз. Әлі де көтеріп жатырмыз. Өйткені, оның бәрі ақшаны үнемдеуден шығып отыр. Мен ойлаймын, неге осы қазақтың балаларының, қазақтың оқушыларының есебінен үкіметтің ақшасы немесе жаңағы жергілікті бюджет үнемделу керек?!

Жүргізуші:
- Бұны істеп отырған кімдер?

Қонақ:
- Бұны істеп отырған аудандық Білім басқармасының бастығы Жүнісова Сәуле Орынбайқызы. Сол өткен жолы Ұржар ауданына байланысты өзі қаулы шығарады. Өзі полиция қызметкерлерін салады. Әйтеуір бәрін қудалауға ұшыратқан. Содан ата-аналар «Нұр Отан» партиясына жазады. Мені шақырды. Содан барып, аудан әкімінің қатысуымен, жаңағы білім басқармасының қатысуымен біз үлкен 4 сағаттық жиналыс өткіздік. Бұл, енді, қазіргі кезде құқық қорғау органдарына жіберілді. Болашақта мен бағасын береді деп ойлаймын. Жалпы, білім саласына қаржы, жаңа көріп жатырсыздар, жеткілікті органдардан бөлінуде. Оқып жүрген балаларды мектептен қуып басқа мектепке апару – енді ол дұрыс емес деп ойлаймын.

Жүргізуші:
- Бұл болашақта шешімін табады ғой?

Қонақ:
- Болашақта қарастырылып жатыр. Құқық қорғау органдары қарастырып жатыр.

Жүргізуші:
- Көрерменнің сұрағы бар екен.

Көрермен:
- Болашақта зейнеткерлік жасты төмендету жөнінде мәселе көтеріледі ме?

Қонақ:
- Бұл мәселе қарастырылған жоқ. Және бұл мәселеге байланысты заң жобасы үкіметтен бізге түскен жоқ. Болашақта бұл мәселені бірлесе отырып қарастыру керек деп ойлаймын. Жалпы, біздегі еркек адамдардың жас мөлшері қазіргі кезде 61 жасқа жетпейді екен. Соған байланысты мен ойлаймын болашақта, енді, ол алдағы жоспарда болатын шығар.

Жүргізуші:
- Электрондық поштамыз арқылы бір сұрақ келіп түсті. Нағима Бектегенова. «18 жасқа дейінгі бала жәрдемақысын, Ресейдегі практикаға сүйеніп, отбасының жиынтық табысын есепке алмастан балаларға төлеуге болмас па екен?» дейді.

Қонақ:
- Мен бұл кісімен толық қосыламын. 18 жасқа дейінгі баланың жәрдемақысы табыс көзіне байланыстырылмай төлену керек. Баланың несібесі ретінде. Және мен бұл мәселені айттым. Бұл менің ойым. Бұны біз көтердік де. Қазір осының тәртібі қайта қарастырылу керек деп ойлаймыз.

Жүргізуші:
- Жақында бір депутаттық сауал жолдап жаттыңыз. Шәкәрім Құдайбердіұлының 150 жылдығын кең көлемде Қазақстан бойынша атап өту жөнінде. Соған жауап ала алдыңыз ба? Не болды? Бюджетке енгізілді ме?

Қонақ:
- Жалпы, бұл мәселе бюджетте қарастырылды. Ендігі жылы, амандық болса, осы Шәкәрім атамыздың 150 жылдығы республика көлемінде аталып өтеді. Оған бюджеттен де қаржы бөлініп отыр. Жалпы, бұған біз барша азаматтар да үлесімізді қосуымыз керек деп ойлаймын. Әсіресе, Шығыс Қазақстан облысы Семейдің азаматтары үлес қосуы керек. Өйткені, Абай мен Шәкәрімді бөліп қарауға болмайды, қазіргі кезде.

Жүргізуші:
- Көптеген сұрақтар келіп жатыр. Біреуін оқып жіберсем. «Мысалға, қазақ тілінің орыс тілімен қатар қолданылуына қатысты өзіңіздің пікіріңіз қалай?», дейді.

Қонақ:
- Менің пікірім әр қазақ азаматы өз баласын қазақ тілінде тәрбиелеуі керек. Қазақ мектебіне беруі керек. Отбасынан басталу керек деп ойлаймын. Кезіндегі кеңестік психологияға байланысты біз сол әдетпен келе жатырмыз. Біз оны қоюымыз керек. Бұған қаржы да қарастырылады. Бұған біз өз үлесімізді қосуымыз керек, деп ойлаймын.

Жүргізуші:
- Студиямызға келіп, әртүрлі сауалдарға жауап бергеніңізге рахмет, Нұртай мырза! Біздің бүгін студиямызда қонақта болған ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» ХДП саяси кеңесінің бюро мүшесі – Нұртай Сабильянов мырза. Осымен бүгінгі «Бетпе-Бет» аяқталды. Сау болыңыздар! Әрқашан бетіміз жарық, жүзіміз жарқын болсын!