Құрметті Алтай Сейдірұлы!

    Бұл сауалға аутизмі бар балаларға білім берудің, медициналық қызметтердің қолжетімділігі мәселесі бойынша еліміздің бірқатар өңірлері тұрғындарының өтініштері себеп болды. Атап айтқанда, Ақмола облысының тұрғындарымен кездесулерде осындай балалардың ата-аналарының проблемаларын анықтап, өз көзімізбен көруге мүмкіндік туды.

    Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің тарапынан «Асыл мирас» қорымен ынтымақтастық шеңберінде еліміз бойынша Алматы, Астана, Шымкент қалаларында және бірқатар облыс орталықтарында (Қызылорда, Ақтөбе, Орал, Павлодар, Тараз, Қарағанды, Петропавл, Өскемен) 12 аутизм орталығы жұмыс істейді. Бұдан басқа, «Қамқорлық» қоры «Қазақстан халқы» ҚБ және «Samruk – Kazyna Trust» КҚ бірлесіп «Қамқорлық» бастамасының Жол картасын іске асыруда. Оның шеңберінде елде аутизмі және басқа да менталдік кемістігі бар балаларға арналған ерте анықтап-араласу орталықтары мен орталықтарын құру және ашу жөніндегі іс-шаралар өткізілуде. 2023 жылға Алматы және Шымкент қалаларында, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Жетісу, Қостанай, Павлодар облыстарында аутизмі және басқа менталдік кемістігі бар балаларға арналған 8 әлеуметтік оңалту бағытындағы орталық құру жоспарланған, бүгінгі күні 3 орталық ашылды (Шымкент, Өскемен мен Павлодарда).

    Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, қазіргі уақытта аутизм спектрі бұзылыстарының (АСБ) негізгі белгілеріне және бірде-бір нақты медициналық емдеуге әсер ететін дәрі мақұлданбаған. Яғни, бүгінгі күні биологиялық терапия жоқ. АСБ-ны емдеудің негізгі әдістері дәрілік емес, олар мінез-құлық, білім беру, психологиялық араласуды қамтиды. Олар әртүрлі болуы мүмкін және жеке таңдалады. Әдетте, олар Денсаулық сақтау секторынан тыс, психологиялық, әлеуметтік және білім беру бағытында ұйымдастырылады.

    Денсаулық сақтау жүйесінде аутизм спектрі бұзылған пациенттерге мамандандырылған көмекті 17 өңірлік психикалық денсаулық орталығы (амбулаториялық/стационарлық деңгейлер), қалалық емханалар деңгейінде 82 бастапқы психикалық денсаулық орталығы көрсетеді.

    ҚР Оқу-ағарту министрлігінің тарапынан ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізілуде. Психологиялық-педагогикалық түзетудің 208 кабинеті, 93 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар, 14 оңалту орталығы, 12 аутизм-орталық, инклюзияны қолдаудың 600-ден астам кабинеті, 1477 логопедтік пункт жұмыс істейді, оларда 57034 бала психологиялық – педагогикалық қолдау алады, оның ішінде 9000-ға жуығы – эмоционалды-ерікті саласы мен аутизм спектрі бұзылған балалар.

    Бірақ дегенмен осының барлығы барлық мұқтаж жандарды қамту үшін жеткіліксіз деп ойлаймыз. Оларға қажеттілік жыл сайын артып келсе де, аутизмі бар балаларға арналған орталықтар әр аймақта болмай отырғанын айту керек.

    Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, аутизммен ауыратын балалардың саны әлемде, оның ішінде Қазақстанда да артып келеді. Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығы мамандарының (немесе сарапшылардың) ақпараты бойынша, Қазақстанда, бүкіл әлемдегідей, аутизм спектрінің бұзылуынан зардап шегетін балалар саны өсті. 2022 жылы аутизм 12 мыңнан астам балада расталды. Соның ішінде – жас шағындағы аутизммен – 1052 бала, 3 жастан 5 жасқа дейін 4331 бала, ал 6 жастан 18 жасқа дейін 6704 бала, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияның статистика-лық деректеріне сәйкес. Салыстыру үшін: 2020 жылы аутизм тек 6771 балада анықталған, яғни қысқа мерзім ішінде Қазақстанда аутизммен ауыратын балалардың саны екі есеге өсті. Бұл қазірдің өзінде үлкен алаңдаушылық тудырады.

    Ақмола облысы тұрғындарының айтуынша, Көкшетау қаласында аутизм спектрінің бұзылуынан зардап шегетін балалармен жұмыс істеуге арналған шағын орталықтар бар, бірақ олар ақылы, сонымен қатар мұнда жасына байланысты шектеулер бар, яғни 7-8 жасқа дейінгі балаларды қабылдайды. Қаланың басқа да жұмыс істеп тұрған орталықтарында негізінен церебральды сал ауруы диагнозы қойылған балалармен айналысады.

    Ең маңызды мәселе – 13-18 жас аралығындағы жасөспірімдермен мақсатты жұмыс істеуге арналған орталықтың болмауы. Білім басқармасында облыс мамандары мен оқу құралдарының жоқтығына сілтеме жасайды. Аутизмі бар балалардың ата-аналары, егер мүмкіндік берілсе, оқуға және жұмыс істеуге дайын екенін айтады. 4 жыл бұрын Көкшетау қаласының 20-шы мектебінде ЕДШ сабақтары өткізіліп, көптеген ата-аналар балаларын әкеліп еді, бірақ кейін сабақтар төлем мәселелеріне байланысты тоқтап, жаттықтырушы жұмыстан шығып кетті, деп естеріне алып отыр. Ақкөл ауданы орталығында үнемі тұрақты жүріп-болатындай мұндай орталық бар, бірақ жасөспірім балалар қабылданбайды.

    Әдетте, мұндай отбасыларда ата-аналардың біреуі жұмыс істемей, баламен отырады, бұл онсыз да жағдайы төмен отбасы бюджетіне айтарлықтай әсер етеді. Сондықтан, ерекше балалар мен олардың жақын-туыстары үйде аптасына үш рет оқуды және бір рет бассейнге баруды санамағанда, күн сайын 4 қабырғада осы дертпен күнін кешіп отырады.

    Өткен жылдың күзінде халықпен кездесуде облыс әкімі тиісті уәкілетті органдарға аутизм орталығына арналған үй-жай тауып, ата-аналар мен балалар асыға күтетін бұл мәселені шешуді тапсырды. Бүгінгі таңда мәселе құжаттаманы дайындау күйінде және сол орталықта қандай жағдайлар болатыны белгісіз, деп шағымданады ақмолалықтар.

    Психологиялық-педагогикалық оңалтуға, тексерулерге, орталықта түзетулер мен оңалтулардан өтуге мұқтаж балаларды уақтылы анықтағаннан кейін, қол жеткізілген прогресті сақтап қана қоймай, дамыту үшін педагогтар мен ата-аналарға баламен одан әрі жұмыс істеу бойынша ұсыныстарды орындау қажет екендігінің маңыздылығын атап өткім келеді. Сарапшылардың пікірінше, ауылдық жерлерде және жалпы облыстарда дефектологтар, логопедтер және балалардың дамуын түзету бойынша басқа да мамандар жеткіліксіз.

    Бүгінгі таңда ведомстволар мен мемлекеттік құрылымдар елдегі аутизм проблемасының ауқымы туралы әлі де жеткілікті хабардар емес екенін мойындауымыз керек, ал бұл жұмысқа мемлекеттік емес сектор белсенді түрде қосылуда. Сонымен бірге, осы салада мынадай өзекті мәселелерді атағымыз келеді, бұл: аутизмі бар балалармен жұмыс жөніндегі мамандарды даярлау механизмі мен базасының болмауы; супервайзер – кадрлардың, қолданбалы талдаушылардың тапшылығы; аутизм орталықтары үшін типтік мемлекеттердің болмауы және тағы басқалар.

    Жоғарыда айтылғандардың негізінде аутизм спектрінің бұзылуы (АСД) бар 13-18 жастағы жасөспірімдермен мақсатты жұмыс істеу қажеттілігіне назар аудару маңызды деп санаймыз. Сондай-ақ, сізден уәкілетті органдарға аутизмі бар балалармен жұмыс жөніндегі мамандарды даярлау тетігі мен базасын әзірлеу; аутизм орталықтары үшін үлгілік штаттарды әзірлеу, оларды материалдық-техникалық қамтамасыз ету бойынша ерекше балаларға білім беру мен оңалтудың қолжетімділігін арттырудың маңызды тәсілдерінің бірі ретінде шұғыл шаралар қабылдауды тапсыруды сұраймыз.

    Осы сауалға заңнамада белгіленген мерзімде жазбаша жауап беруіңізді сұраймын.

Құрметпен, депутат,

Қазақстан Республикасы

Парламенті Мәжілісіндегі

«AMANAT» партиясының фракция мүшесі              Н. Дементьева