2022 жылдың 7 қыркүйегынде жариялган
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі
Ә. А. Смайыловқа
Депутаттық сауал
Құрметті Әлихан Асханұлы!
Жақында бұқаралық ақпарат құралдарында энергетикалық жабдықтарды жіктеуге қатысты салық заңнамасының нормаларын жаңа түсіндіруге байланысты энергетикалық кәсіпорындардың проблемалары туралы хабарламалар жиілеп кетті.
Бұл ретте энергетикалық кәсіпорындардың проблемалары тізбекті реакция ретінде тұтыну шыларды энергиямен үздіксіз қамтамасыз етуге де, жаһандық – энергетикалық қауіпсіздік пен елдің экономикалық өсуіне де теріс әсер етуі мүмкін екені анық.
Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев өзінің таяудағы Қазақстан халқына Жолдауында тұрақты экономикалық өсудің нақты өзара байланысына және "түсінікті, болжамды салық саясатына"назар аударғаны кездейсоқ емес.
Қазақстанда жаңартылатын электр энергиясы көздерін (бұдан әрі – ЖЭК) пайдаланатын энергия өндіруші ұйымдарды (бұдан әрі – ЭБҰ) жаппай пайдалануға беру басталған 2018 жылдан бастап энергетикалық жабдықты жіктеуге әртүрлі көзқарас байқалуда. Мемлекеттік кірістер органдары (бұдан әрі – МКО) ЖЭК ЭӨҰ-да, сондай-ақ дәстүрлі ЭӨҰ-да (ЖЭО, ГРЭС және т.б.) электр энергиясын өндіруге және өзгертуге арналған жабдықтардың (бұдан әрі-генерациялайтын жабдық) жіктелуіне күмән келтіре бастады.
ЭӨҰ ұлттық жіктеуішіне сәйкес генерациялайтын жабдықты (турбиналар, қазандар, жел турбиналары, күн панельдері, генераторлар және т.б.) жабдық ретінде есепке алады және оған мүлікке салық салынбайды. Өз кезегінде МКО генерациялайтын жабдықты құрылыстар ретінде есепке алып, мүлікке салық салу керек деп есептейді.
Сонымен бірге, тарихи тұрғыдан алғанда, дәстүрлі ЭӨҰ әрдайым генерациялайтын жабдықты жабдық ретінде ескерді және оған мүлік салығы салынбады.
2020 жылы ЭӨҰ мен "Атамекен" ҰКП-ның Үкімет атына бірнеше рет жүгінуіне байланысты генерациялайтын жабдық негізгі қорлар жіктеуішінің 12-2009 "энергетикалық қондырғылар, электр станциялары құрылыстары" 132.420000 кодынан алынып тасталды.
Алайда, қазіргі уақытта МКО ЭӨҰ генерациялайтын жабдықты құрылыстар ретінде есепке алуға және салық есептеуге міндетті деп талап етуді жалғастыруда.
Айта кету керек, көптеген кәсіпорындар үшін сомалар өте ауыр. Мәселен, "Қазақстан электр энергетикалық Қауымдастығы" ЗТБ ақпараты бойынша, егер ЭӨҰ өндіруші жабдыққа салықтар (1,5% мөлшеріндегі мүлікке салық, сондай-ақ корпоративтік табыс салығы 20%), сондай-ақ 2022 жылға дейінгі кезеңдер үшін айыппұлдар мен өсімпұлдарды қоса есептесе, онда елдің барлық ЭӨҰ бойынша қосымша есептеулердің жалпы сомасы 300-ден астам соманы құрауы мүмкін миллиард теңге.
Мұндай жағдайда ЭӨҰ үшін мұндай қаражатты төлеудің екі көзі болуы мүмкін: меншікті қаражат немесе электр энергиясының тарифтеріне салықтарды (айыппұлдарды, өсімпұлдарды) төлеуге арналған шығындарды қосу.
Сонымен қатар, екі нұсқа да үлкен алаңдаушылық тудырады. Біріншіден, бүгінде елдің ЭӨҰ-ның басым бөлігі тапшы болған жағдайда, оның ішінде жөндеу жұмыстарын жүргізуге, бәсекеге қабілетті жалақы төлеуге және т.б., төлемдердің миллиардтаған сомасын төлеу қосымша ауыртпалық болады және банкроттыққа әкелуі мүмкін. Екіншіден, салықтарды тарифтерге енгізу көптеген тауарлар, жұмыстар мен қызметтер құнының қымбаттауына, сондай-ақ елдегі инфляцияның өсуіне әсер етеді. Алдын ала есептеулер бойынша электр энергиясын өндіруге шекті тарифтердің өсуі 0,12-ден 3,27 теңге/кВтсағ-қа дейін немесе 2% - дан 45% - ға дейін өседі.
Басқаша айтқанда, өндіруші жабдықтардың дұрыс жіктелуі және ЭӨҰ-ға салық салудың дұрыс тәсілі әлеуметтік-экономикалық салдарлар тұрғысынан үлкен маңызға ие.
Жоғарыда баяндалғанның негізінде ЭӨҰ генерациялайтын жабдықтарын жіктеу және оларға салық салу жөніндегі Үкіметтің ұстанымы, сондай-ақ осы мәселені шешу жөнінде қолданылатын шаралар туралы жазбаша ақпарат беруді сұраймын.
Қазақстан Республикасы
Парламенті Мәжілісінің депутаты,
«АМАНАТ» партиясы
фракциясының мүшесі Д. Тұрғанов
