"Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" Конституциялық заңның 19-бабына сәйкес республика Премьер-Министрі Үкімет атынан өкілдік етеді немесе республика президентімен, Парламентпен, Конституциялық сотпен, Жоғарғы Сотпен, Бас прокуратурамен және басқа да мемлекеттік органдармен қатынастарда Үкіметтің өкілдігін тапсырады.
Осыған байланысты, жіберілген адресатты ескере отырып, Әділет министрлігінің депутаттық сауалға деген ұстанымы ҚР Үкіметінің ұстанымы болып табылмайды.
Сонымен қатар, өз құзыреті шегінде депутаттық сауалды қарап, мынаны хабарлаймыз.
Қазақстан Республикасының Конституциясында әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғауға құқығы бар екендігі бекітілген. Аталған конституциялық норма адам үшін өзінің заңды мүдделерін сотта қорғауға негізгі кепілдік болып табылады.
Бұл құқық ҚР Конституциясының 39-бабының 3-тармағына сәйкес ешқандай жағдайда да шектелуге жатпайтынын, тиісінше азаматтардың сот арқылы қорғалу құқығы абсолютті және бөлінбейтін құқық болып табылатынын атап өту маңызды.
Сонымен қатар, дауларды шешудің балама түрлерін қолдану азаматтардың өз мүдделерін сотта қорғау құқығын шектемейді, керісінше олардың мүмкіндіктерін кеңейтеді, өйткені Конституция оларға өз құқықтары мен бостандықтарын заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғау құқығын бекітеді (Конституцияның 13-бабының 1-тармағы).
Жалпы, соңғы онжылдықтар ішінде Мемлекет басшысы дауларды шешудің баламалы тәсілдерін қолдану әлеуетін кеңейту қажеттігін бірнеше рет атап өтті.
Татуластыру рәсімдерін қолданудың маңыздылығы туралы "Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдарға арналған құқықтық саясат тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы Жарлығында көрсетілген, онда шаралардың бірі ретінде жеке-құқықтық жанжалдар тараптары (медиация, делдалдық және басқалар) арасында разнообразаға қол жеткізудің әртүрлі жолдары мен тәсілдерін бекіту белгіленді сот және соттан тыс тәртіпте, оның ішінде, істі сот талқылауына дайындау кезінде татуластыру рәсімдері шараларын қолдану мүмкіндігін талқылау, сондай-ақ азаматтық құқықтарды қорғаудың соттан тыс нысандарын дамыту міндеттілігі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 15 қазандағы Жарлығымен Ұлттық құқықты, құқық қорғау және сот жүйесін, құқықтық білім беруді және құқықтық насихатты дамытудың басым бағыттары айқындалған Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясатының тұжырымдамасы (бұдан әрі – БӨП) бекітілді.
Сондай-ақ, БӨП-да дауларды реттеудің баламалы тәсілдерін дамытудың маңыздылығына ерекше назар аударылады және аталған институт Қазақстанның құқықтық жүйесін дамытудың маңызды векторы болып табылады, өйткені ол қоғамдағы жанжал деңгейін төмендетуге ықпал етеді және соттарға жүктемені азайту арқылы сот төрелігін іске асыру сапасын арттырады.
Осыған байланысты, дауларды реттеудің баламалы түрлерін қолданудың сөзсіз пайдасына байланысты, сондай-ақ осы институтты дамытуға және кеңінен қолдануға бағытталған әлемдік үрдістерді ескере отырып, татуластыру рәсімдерін құқықтық өрістен алып тастау мемлекет жүргізіп отырған құқықтық саясатпен келісілмейді деп санаймыз.
Өз кезегінде, медиация саласында басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі болып табылатынын атап өтеміз (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 4 қазандағы № 866 қаулысы). Бұл ретте соттарды қызметкерлердің штатымен қамтамасыз етуге, соттардың персоналын оқыту үшін білім беру бағдарламаларын енгізуге, кассациялық сатыдағы жаңа округтік соттарды құруға, судьялар санын ұлғайтуға және олардың жалақысын арттыруға, сондай-ақ Республикалық маңызы бар қалаларда жалпы юрисдикциядағы соттарды ірілендіру саясатын жалғастыруға қатысты мәселелер Жоғарғы соттың құзыретіне жатады.
Тұтас кассацияны енгізу бөлігінде азаматтық және қылмыстық істер бойынша кассациялық өтініштерді алдын ала қарау сатысын болдырмауға бағытталған мәселелер ҚР Парламенті депутаттарының бастамасымен "сот жүйесін реформалау және процестік заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасы шеңберінде пысықталатынын атап өткен жөн.
Осылайша, қолданыстағы құқық қорғау тетіктері, оның ішінде дауларды соттан тыс реттеу институттары азаматтық қоғам мен экономикалық құқықтық қатынастардың қарқынды дамуы жағдайында үнемі жетілдіріліп отырады.
