ДЕПУТАТТЫҚ САУАЛ

  Құрметті Әлихан Асханұлы!

Қазіргі уақытта Үкімет заңнамалық актілерді ревизиялау бойынша жұмыс жүргізуде.

Заңдар деңгейінде тек реттеудің негізгі мақсаттарын, міндеттері мен қағидаттарын белгілеуді, ал Үкіметтің, орталық және жергілікті атқарушы органдардың функциялары мен өкілеттіктерінің негізгі блогын заңдардан алып тастауды және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер деңгейінде бекіту ұсынылады.

Бастамалар әдеттегідей жақсы. Бір қарағанда, мұндай тәсіл тіпті мемлекеттік органдардың шешім қабылдауының жеделдігі үшін орынды және қажет болып көрінеді.

Алайда, көптеген тәуекелдер мен қайшылықтарға байланысты бұл процеске мұқият қарау ұсынылады.

Қазіргі уақытта барлық министрліктер салалық заңдарды тексеру бойынша жұмыстарға толы және тиісті заңнамалық жобаларды Парламентке енгізуге дайындалуда.

Сонымен қатар, бүкіл мемлекеттік аппарат пен бүкіл елге әсер ететін осы ірі реформаны жүзеге асыру үшін ғылыми-теориялық негіздеме мен арнайы зерттеулер бар-жоғы белгісіз.

Жалпы бұл реформа қандай рисктерге алып келеді? Қандай артықшылықтары бар? Осы сұрақтарға нақты жауаптары мен ғылыми зерттеулерінің нәтижелері бар болу керек және оны бізге ұсынады деп үміттенемін.

Осыған байланысты, осы реформаны іске асыру кезінде мынадай тәуекелдер мен қайшылықтарды ескеруді сұраймын:

1. Азаматтардың конституциялық құқықтарының жойылу қаупі. Конституцияның 61-бабында белгіленген аса маңызды қоғамдық қатынастарды қозғайтын мемлекеттік органдардың қызметін ұйымдастырудың негізін құрайтын функциялар мен іске асыру функциялары заңдарда сақталуы тиіс деп санаймыз. Өйткені, әр даулы мәселе бойынша заңды қақтығыстар мен сот процестерінің үлкен білігі пайда болады. Нәтижесінде азаматтардың наразылығы. Сондай-ақ, Конституцияның осы нормасына сәйкес Парламент маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, жеке және заңды тұлғалардың құқықтық субъектісіне, азаматтық құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың міндеттемелері мен жауапкершілігіне қатысты негіз қалаушы қағидаттар мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға құқылы.

Конституциялық Кеңес өзінің 2008 жылғы 15 қазандағы №8 нормативтік қаулысында Конституцияның 61-бабында заңнамалық реттеудің мәні болуы мүмкін аса маңызды қоғамдық қатынастардың тізбесі, оның ішінде мемлекеттік органдардың қызметін ұйымдастыру және азаматтарымыздың құқықтық субъективтілігі мәселелері айқындалғанына назар аударды. Сонымен қатар, Конституциялық Кеңес «мемлекеттік функция» және «мемлекеттік қызмет» ұғымдарын бөлді.

2. Мемлекеттік органдарға өз қалауы бойынша актілерді қабылдау және оларға кез келген уақытта және кез келген ыңғайлы жағдайда өзгерістер енгізу бойынша кең дискрециялық өкілеттіктер беру кезінде сыбайлас жемқорлық факторлары сөзсіз туындайды. Бұл жерде ашық НҚА порталында заңға тәуелді құқықтық актілердің жобаларын талқылау біздің азаматтарымыздың нақты пікірін ескерусіз ресми түрде өтетінін айту керек.

3. Салалық министрліктерде саясаттың сабақтастығы бойынша мәселе туындайды. Әсіресе әлеуметтік сала мәселелерінде. Егер құзыреттер мен функциялар заңға тәуелді НҚА-да болса, бұл, басқалармен қатар, әрбір жаңа министрге заңда белгіленген шеңберге қарамай және азаматтар Парламентінің мақұлдауына және осы саладағы саясаттың сабақтастығына, сезімтал реформалар жүргізуге мүмкіндік береді. Алдын ала ғылыми зерттеулер жүргізу, азаматтармен келісу мәдениетінің жоқтығын, заң қызметтерінің қолда бар әлеуетін және басқа да факторларды ескере отырып, оның салдарын болжау мүмкін емес.

4. Заңға тәуелді актілерді қабылдау және оларды орта есеппен бір жылға жуық уақытты алатын заңдар қабылданғаннан кейін сәйкестендіру жүйесін түсіне отырып, көптеген министрліктердің қызметі іс жүзінде 1-2 жылға шалдығады деп күтуге болады, өйткені заңға тәуелді актілерге көптеген өзгерістер енгізу, келісу, оларды заңдар қабылданғаннан кейін тіркеу қажет болады.

5. Өзгерістер процесінде маңызды функциялар мен құзыреттер мемлекеттік органдардың қызмет саласынан кездейсоқ немесе әдейі түсіп кетуі мүмкін. Бұл жерде мемлекеттік органдардың құзыреті олардың өкілеттіктері ғана емес, сонымен қатар реттелетін қоғамдық органдардың қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті шешімдер қабылдау жауапкершілігі екенін есте ұстаған жөн.

7. Ең бастысы, құзыреттерді заңдардан заңға тәуелді актілерге механикалық көшіру бюрократия мен тиімділікке қатысты жағдайды өзгертпейді. Президент дебюрократизация туралы Жарлыққа қол қойғаннан кейін бір жылдан астам уақыт өтті, ал мемлекеттік органдардың тиімділігін төмендететін нақты кедергілер мен шектеулер әлі де көп. Мысалы, келісудің әр кезеңінде НҚА мазмұны іс жүзінде бұзылған кезде заңға тәуелді актілерді келісу процесін жеңілдету мәселелерін шешу қажет. Көптеген жол карталарынан, жоспарлардан бас тарту керек. Олардың әр тармағының орындалуын бақылаудың қолданыстағы жүйесі көп уақыт пен ресурстарды қажет етеді.

Министрліктердің бұйрықтары қаржыландыруға қатысты болмаса, заңда белгіленген өкілеттіктер шеңберінде Қаржы және Ұлттық экономика министрліктерінің келісімісіз қабылдауға рұқсат беру керек. Нормативтік актілердің сапасын арттыру үшін саладағы саясаттың тұжырымдамалық өзгерістері кезінде заңға тәуелді НҚА-ға ғылыми сараптама жүргізу жөніндегі міндетті ережені енгізу ұсынылады.

Әрине, біз дебюрократизацияның қажеттілігін қолдаймыз және мемлекеттік органдарға Парламентке тұрақты жүгінбей, заңдарға өзгерістер енгізбей, қоғамдық қатынастарды реттеуге және сын-қатерлерге шұғыл шешім қабылдау мүмкіндігін беру қажет деп санаймыз. Бірақ бұл тапсырманы аз ауыртпалықпен және аз тәуекелмен шешуге болады. Мысалы, құзыреттер мен функцияларды заң шенберінде ұлғайту арқылы.

Жалпы, мәселе заңдарда емес, олардың тиімді орындалуында, заңға тәуелді НҚА және көптеген бюрократиялық процедуралар ретінде.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде көрсетілген ұсыныстар мен тәуекелдерді ескеріп, белгіленген тәртіппен жауап беруіңізді сұраймыз.

«АMANAT» фракциясының депутаттары                             А. Аймағамбетов,  Е.Смышляева

«Ақ жол» фракциясының депутаты                                      Д. Еспаева