Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

Ә. А. Смайыловқа

ДЕПУТАТТЫҚ САУАЛ

Құрметті Әлихан Асханұлы!

Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің Қазақстан халқына Жолдауында дамудың басым бағыттарының бірі ретінде тиімді жаңа экономикалық саясатты, оның ішінде квазимемлекеттік секторды (бұдан әрі – КГС) реформалау арқылы іске асыруды белгіледі. Бұл реформа Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарынан (бұдан әрі – ҮЕҰ 2025) туындайды.

Жаңа экономикалық қайта құруларды бастап, ең алдымен КГС басқаруды реформалауды, ақша қаражатын бөлудің ашық тетіктерін белгілеуді жүзеге асыру өте маңызды.

Тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін "артық қондырмалар" және "құрметті сілтемелерсіз "актам және тиімді КГС құру міндеті қойылды. Дегенмен, реформа "сүйрейді".

Айтылған хабарламаларға қарамастан, КГС субъектілерінің корпоративтік құрылымы түбегейлі өзгерген жоқ, реформалардың "жұмсақ диверсиясы" бар. Директорлар кеңесінің қазіргі жеке құрамы көптеген сұрақтар туғызады. Ішкі нормативтік актілерге сәйкес, "Самұрық – Қазына" АҚ мысалында Директорлар кеңесінің (бұдан әрі-ДК) құрамына міндетті түрде мемлекеттік саяси қызметшілер енгізілуі тиіс. Бұл ретте өз мәні бойынша қоса атқаратын қызметін орындайтын ДК мүшелеріне сыйақы төлеудің ашық пысықталған құрылымы жоқ. Бюджет қаражатының шығыстарын қысқарту мақсатында сыйақыларды есептеудің ашық әдістерін белгілеу, ДК мүшелерін дербес тағайындау, олардың айрықша құзыреті мәселелерін пысықтау қажет.

Әрине, біздің экономикамыздың күрделі проблемаларының бірі-еңбек өнімділігінің төмендігі, кірістердің бөлінуі, бәсекелестіктің дамуының тоқырауы, бұл барлығына бірдей мүмкіндіктер беру қажеттілігін тудырады. Бұл ретте, халықтың біркелкі, лайықты табысын қамтамасыз етуге квазимемлекеттік сектордың қолданыстағы күрделі корпоративтік құрылымы теріс әсер етеді.

Мемлекеттік активтерді басқару ашық болуы керек. КГС субъектілері көбінесе жеке секторға қол жетімсіз артықшылықтарды пайдалана отырып, жеке бизнеспен бәсекелеседі, мысалы, КГС субъектілеріне жеке кәсіпорындарға қарағанда ресурстарға, нарықтарға, несиелерге, лицензияларға/рұқсаттарға, қызмет түрлеріне қол жеткізудің неғұрлым қолайлы шарттары беріледі. Аталған ұйымдар корпоративтік нысандарда экономикалық қызметті жүзеге асырмайды және негізінен мемлекеттік қаражат есебінен қаржыландырылады мұндай субъектілер кірістерінің 90% дейін кгс мемлекеттен тікелей немесе Мемлекеттік сатып алу арқылы түседі. Әр органның өз функциялары мен өкілеттіктері бар. Корпоративтік басқару басқару органдарының иерархиясын қарастырғанымен, олардың әрқайсысы өз өкілеттіктері шегінде ұйымды басқаруға қатысады. Жарғыда "түйінді лауазымдардың" мағынасын түсіну болмаған жағдайда Директорлар кеңесі компаниядағы (және/немесе оның еншілес және тәуелді ұйымдарындағы) кез келген лауазымды "кілт" ретінде айқындауға және оны тағайындауға кандидаттарды келісуге құқылы.

Жоғарыда сипатталғандай, КГС субъектілері корпоративтік нысандарда (АҚ және ЖШС) меншік иесінің моделінің тиесілілігіне қарамастан, қажет болған кезде жалпы басшылықты жүзеге асыратын алқалы корпоративтік басқару органдарының өкілеттіктері мен функцияларын есепке алмай, көбінесе "қолмен" басқарылады: директорлар кеңестері, байқау кеңестері, басқармалар және басқалар. Бұл ретте қажетті талаптарды қанағаттандыратын кандидаттарды іріктеу тетігі және оларды тағайындау жоқ.

Нәтижесінде, бір жағдайда ДК мүшелері мен атқарушы органдар КГС субъектілерін белгілі бір дәрежеде тек номиналды түрде басқарады. Басқа жағдайларда басқарма, ДК түріндегі алқалы басқару органдары холдингтердің тікелей портфельдік өндірістік компанияларында қажетсіз құрылады, бұл олардың номиналдылығына және "сыйақы / жалақы"жұмсау жолының кеңеюіне әкеледі. Бұл ретте, осы саланың мамандарына нақты талаптар болмаған және аталған мамандардың негізді қажеттілігі жағдайында жұмыс жүктемесін, саяси ауыр салмақтардың қатысуын кезең-кезеңімен төмендету қажеттілігі туындайды.

Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, мемлекет экономикаға қатысуын дәйекті түрде төмендетуі тиіс. Қазір не болып жатыр? Біз мемлекеттің экономикалық қызметке көбірек араласуының үрдісін көріп отырмыз.

Сондықтан бұл мәселені реттеу керек. Ұлттық компаниялардың ресурстарын тиімсіз жұмсау практикасы тоқтатылуға, жалақы/сыйақы қаражатын бөлудің тиімді әдісі құрылуға тиіс. Бұл өте маңызды. Бүгінде ДК мүшесін тағайындау рәсімі негізгі жұмыс орны бар, "пассивті кіріс"сияқты тұрақты / лайықты сыйақымен қамтамасыз етілген шенеуніктер үшін болды. Орташа қазақстандық қажымай жұмыс істеуге мәжбүр болса, саяси ауыр салмақтағылар тағы бір табыс көзін алады. Сондықтан уақыт талаптарын ескере отырып, ДК мүшелерін іріктеу, жалақы / сыйақы бөлу және жұмыстан шығару жүйесін қайта құру қажет.

Реформалар жолымен мемлекеттік қызметшілердің КГС қызметіне қатысу мүмкіндігін алып тастау немесе айтарлықтай төмендету. Бұл ретте, "Самұрық-Қазына "АҚ-ның "жанжалдарды реттеу жөніндегі саясаты" регламентіне сәйкес жақын туыстар ұғымын кеңейту керек, олар: ата-аналары, жұбайы, зайыбы, балалары, асырап алушылары, асырап алынғандары, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері, атасы, әжесі, немерелері. Бұл реформа жаңа тұлғалардың КГС жұмысына қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді және кгс арқылы мемлекеттік қызметті атқаруға және бизнеске қатысуға байланысты ықтимал мүдделер қақтығысын болдырмайды.

МКҚ-ны дамыту, МКҚ-ны қаржыландыруға бюджет қаражатын қысқарту жолдарының бірі "саяси ауыр салмақты" қоса атқарушылар мен олардың жақын туыстары үшін сыйақылардың шекті мөлшерін белгілеуге болады, бұдан басқа, ДК мүшелерінің сыйақысын есептеудің ашық тетіктерін белгілеу қажет.

ДК мүшелігі жеке сектор мамандары үшін мүмкіндігінше ашық болуы маңызды. Ол үшін КГС жұмысының жаңа моделін түпкілікті анықтау қажет.

Саяси шенеуніктерді ДК мүшелерінің құрамынан шығарудың орындылығы болмаған жағдайда, КГС ішкі актілерімен "қоса атқаруды" және толық емес жұмыспен қамтуды ескере отырып, жалақыны есептеу және төлеу тәртібін пысықтау қажет.

КГС республикалық субъектілері үшін ДК мүшелігіне кандидаттардың тізілімін құру және құзыреттерді бағалауға негізделген нақты құрылымдалған, КГС субъектілерінде ДК-ге кандидаттарды ұсынудың ашық процесін нормативтік тұрғыдан бекіту қажет. Бұл үдерісті регламенттеу ДК-ге тек мемлекет тарапынан ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғалардың қатысуын қамтамасыз етудегі белсенділікті арттырады және ДК құрамын әртараптандыруға және теңгерімдеуге, оның азаматтық қоғамның бақылауындағы ашық қызметіне ықпал етеді.

Сондай – ақ, КГС субъектілерінде ДК төрағасының қадағалауымен ДК қызметінің нәтижелері мен тиімділігіне жыл сайынғы және тиісті түрде құрылымдық бағалау жүргізілуі тиіс, бұл ДК жұмысын жақсарту үшін облыстарды анықтауға, ал ДК мүшелері өз міндеттерін ресми түрде орындаған жағдайда ғана оларды құрамнан шығару туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. ДК мүшелерінің жауапкершілігін күшейту үшін меншік иесінің алдында ДК қызметі туралы есепті жыл сайын тыңдау қажет.

КГС субъектілері ашық және ашық болуы керек, бұл қазіргі құрамда саяси "ауыр салмақтармен" өте қиын. Жоғарыда көрсетілген ұсыныстар кешенін іске асыру әлемдік деңгейге және жоғары халықаралық стандарттарға сәйкес келетін тиімді ,актам және ашық КГС қалыптастыру үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, көрсетілген проблемаларды шешу бойынша Үкіметтің ұстанымын ұсынуды, сондай-ақ КГС дамыту бойынша мынадай шараларды қабылдау мүмкіндігін қарауды сұраймыз:

1. КГС-дағы ДК мүшелерінің жалақысының/сыйақыларының мөлшерін ашық реттеу, экономикалық негіздеме және осындай сыйақының шекті мөлшерін белгілеу мәселесін шешу.

2. Жақын туыстарының тізбесін кеңейте отырып, мемлекеттік құрылымдар өкілдерінің және олардың жақын туыстарының КГС ДК құрамына қатысуын азайтуды регламенттейтін тиісті нормативтік база құруды қамтамасыз ету: ата-анасы, жұбайы, зайыбы, балалары, асырап алушылары, асырап алынғандары, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері, атасы, әжесі, немерелері.

3. Тәуелсіз тұлғалардың ДК құрамына КГС-ке кіруіне жағдай жасауды қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілердің толық емес жұмыспен қамтылуын ескере отырып, олардың КГС-ке қатысуының нақты қажеттіліктерін бағалау.

Жоғарыда баяндалғанның негізінде "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 27-бабына сәйкес депутаттық сауалға заңнамада белгіленген мерзімдерде жазбаша жауап беруіңізді сұраймыз.

Құрметпен,

фракция депутаттары

"Қазақстан Халық партиясы"                                                                                                                                                                             М. Магеррамов

                                                                                                                                                                                                                            К. Сейтжан

                                                                                                                                                                                                                            И. Смирнова

                                                                                                                                                                                                                            И. Сұңқар

                                                                                                                                                                                                                            Г. Танашева