Қазақстан Республикасының

Парламент Мәжілісінің Депутаттарға

"Қазақстан Халық партиясы"

фракция мүшелеріне

(тізім бойынша)

2023 жылғы 6 қазандағы № ДЗ - 286

Құрметті депутаттар!

Сіздің депутаттық сауалыңызды қарап, мынаны хабарлаймын.

Мемлекет ұлттық қауіпсіздікті, қоғамдық тәртіпті, адам құқықтары мен бостандықтарын, елдегі халықтың денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету мақсатында бағалар мен тарифтерді реттеуді белгілейді.

Бүгінгі таңда тауарлар мен қызметтерге бағалар мен тарифтерді Кәсіпкерлік кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, кәсіпкерлік субъектілері дербес айқындайды (116-бап).

Бұл ретте, бағаны кез келген мемлекеттік реттеу бизнес үшін тауар немесе қызмет өндіруге тартымдылығын төмендетеді. Реттелетін бағалары бар салалардағы негізгі мәселе инвестициялардың жеткіліксіздігі болып табылады, бұл сайып келгенде негізгі қорлардың ескіруіне, еңбек өнімділігінің төмендігіне, бәсекеге қабілетсіздікке және өнімнің сапасының төмендігіне әкеледі.

Бағаны мемлекеттік реттеу жүйелік мәселелерді шеше алмайды, бірақ орта мерзімді кезеңде кешіктірілген инфляцияға әкелуі мүмкін. Субсидияланған бағалар бағаларға қосымша қысым жасай отырып, тұтынудың өсуін ынталандыруды жалғастыруда.

Мемлекеттің нарықтық баға белгілеу процесіне араласуы объективті себептерге байланысты мемлекеттік реттеудің басқа құралдарын пайдалану мүмкін болмаған кезде соңғы шара болуға тиіс.

Нарықтық бағаға кезең-кезеңмен көшу қажетті шара болып табылады. Бұл қысқа мерзімде реттелетін нарықтардағы бағалар мен тарифтердің өсуіне әкелуі мүмкін. Алайда, орта мерзімді кезеңде бұл инфрақұрылымды айтарлықтай жақсартуға, негізгі қорларды жаңартуға, кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыруға және ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Мемлекеттік бағаны реттеу нарықтық баға белгілеу процесіне араласу бола отырып, тиісті тауар нарығының кірістілігіне қатысты әлеуетті бәсекелестер үшін дұрыс емес инвестициялық сигналдар береді.

Бағаның шекті деңгейін белгілеу арқылы жекелеген тауарлардың бағаларын реттеу әрекеттері бағалар мемлекет белгілеген шекті деңгейге көтеріле бастаған кезде "тарту" деп аталатын әсердің пайда болуын көрсетті.

Баға белгілеудің шығын әдісі реттелетін нарық субъектілерін олардың шығыс бөлігін ұлғайтуға итермелеу арқылы ресурстарды бөлудің тиімділігін төмендетеді, оның өсуі кейіннен сату бағасының тікелей өсуі есебінен жабылады.

Баға белгілеудің бұрмалануына әкеп соқтыратын факторларды жою және соның салдарынан баға бәсекелестігін жоятын факторларды жою мақсатында Үкімет бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен бірлесіп бағаны реттеу құралдарын монополияға қарсы бақылау құралдарымен кезең-кезеңімен ауыстыру жөнінде шаралар қолданады.

Бұдан басқа, инфляциялық қысымды төмендету үшін Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп, жүйелі және жедел сипаттағы іс – шаралар көзделген 2023-2024 жылдарға арналған инфляция деңгейін бақылау және төмендету жөніндегі шаралар кешенін (бұдан әрі-шаралар кешені) іске асыруда.

Атап айтқанда, шаралар кешенінде импортқа тәуелділікті төмендетуге және ішкі нарықты отандық тауарлармен қанықтыруға, өңдеуші өндірістерді ынталандыруға, тауарларды сақтау мен логистикаға жағдай жасауға, бөлшек сауданы қолдауға, монополияға қарсы және сыртқы сауданы реттеуге және т.б. бағытталған іс-шаралар көзделген.

Өнімсіз делдалдарды жою, сауда инфрақұрылымын дамыту және өткізу нарықтарына қолжетімділікті кеңейту бойынша жұмыс жалғасуда.

Сондай-ақ, сауда бойынша аналитикалық платформада - "szpt.qdata.kz" сауда және интеграция министрлігі апта сайын әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағалардың өзгеруі, тұрақтандыру қорларында және "айналым схемасы" шеңберінде қорлардың болуы бойынша өңірлер бөлінісінде деректерді мониторингтеуді және талдауды жүзеге асырады, бұл тиісті ден қою шараларын жедел қабылдауға мүмкіндік береді.

Депутаттық сауал бойынша көтерілетін мәселелер бойынша толығырақ ақпарат қоса беріледі.

Қосымша: 5 парақта.

Ә. Смайылов

Қосымша

25 шегінде бірінші қажеттіліктегі тауарларға және тұтыну себетінің құрамына кіретін тауарларға баға белгілеу кезінде таза пайда үшін дәліз бен шекті мәндерді белгілеуге қатысты%

Әлеуметтік маңызы бар азық – түлік тауарлары нарығында (бұдан әрі-ӘМАТ) бағаны тікелей және жанама реттеу әдістері белсенді қолданылады.

Қазіргі уақытта заңнамада ӘМАТ бағаларын тежеудің мынадай құралдары көзделген-бұл шекті мәндерді, рұқсат етілген шекті бөлшек бағаларды, шекті сауда үстемесінің мөлшерін белгілеу, тұрақтандыру қорларының резервтерін, айналым схемаларын қалыптастыру және пайдалану, өнім құнын арзандатуға субсидиялау бөлу, квоталар, кедендік баждарды енгізу.

Жыл сайын мемлекет халықтың барлық топтарына мемлекеттік қолдау көрсете отырып, ӘМАТ бағасын ұстап тұру және тұрақтандыру үшін қаржы бөледі.

Бағаны тұрақтандырудың әкімшілік шараларына баса назар аудару тауар нарықтарын дамыту және қанықтыру жөніндегі шараларды екінші орынға қалдырады. Атап айтқанда, ел әлі де көптеген азық – түлік түрлері бойынша импортқа тәуелді (сүзбе – 51,4%, қант – 49,2%, тауық еті – 35,5%, сары май – 29,8%, күнбағыс майы – 24,4%, макарон – 24,3%, пияз-17,3%).

Нәтижесінде, әлеуметтік өнімдерге сауда бағасының үстемелерін шектеумен қатар, шараларды белсенді қолдану, бағаларды тежеу туралы келісім жасасу практикасы, монополияға қарсы шаралар, нарықтарға қатысушылардың маржиналдылығын, қолданыстағы өндірістік қуаттарды жаңғыртуға немесе ұлғайтуға кейіннен инвестициялау мүмкіндігін төмендетеді, кәсіпкерлік қызметтің тәуекелдерін арттырады және азық-түлік нарығының инвестициялық тартымдылығын төмендетеді.

Ішкі нарықты қанықтыру және бағаны тұрақтандыруды қамтамасыз ету бойынша жаңа тәсілдер шеңберінде:

1) мемлекеттік қолдау шараларын пайдалана отырып, отандық өндіріс есебінен елдің азық-түлік пен шикізатқа қажеттілігін қамтамасыз ету;

2) бәсекелестік жеткіліксіз дамыған жағдайда мемлекеттік бағалық реттеуді қолданудың күшін жою;

3) сауда қызметін реформалау, оның ішінде желілік ритейлдің мінез-құлық қағидаларын белгілей отырып, әртүрлі оқылымдарды болдырмау, қызметтер бойынша бақылау бөлігінде қолданыстағы заңнаманы жетілдіру;

4) өндірістік инфрақұрылымды дамытуға бағытталған тиімді жобаларды қолдау;

5) агроөнеркәсіптік кешеннің инфрақұрылымдық объектілерін стратегиялық объектілер тізбесіне қосу.

Сонымен қатар, сақталып отырған Монополиялық құрылымды ескере отырып, көмір бағасын реттеу орынды.

Бірқатар жүйелі және жедел іс-шаралар жүзеге асырылуда. Олардың бірі-ӘМАТ-қа бөлшек сауда бағаларының шекті мәндерін белгілеу және олар рұқсат етілген шекті бөлшек сауда бағаларынан асып кеткен жағдайда.

Бұдан басқа, ағымдағы жылы статистикалық көрсеткіштерге емес, өндірушілердің бағасына еңістігі бар осы мәндерді есептеу регламентіне өзгерістер енгізілді.

Бүгінгі таңда заңнама шеңберінде мемлекеттік реттеу ӘМАТ-қа қолданылады, оларға сауда үстемесі 15% - дан аспауы тиіс. Барлық басқа тауарлар үшін бизнес субъектілері шығындар мен пайда алуды ескере отырып, үстемеақы белгілейді.

Тұтыну себеті тауарларының барлық ассортиментіне сауда үстемесінің дәлізін белгілеу мәселесі (508 бірлік) баға белгілеуді реттеуге алып келеді және бағаны реттеуден кету жөніндегі бағамға қайшы келеді.

Бағаны ашық реттеу және артық буындар мен делдалдарды бағадан шығару жолымен шығындарды азайту мәселесін шешуге қатысты

Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің (бұдан әрі-ЭШФ) электрондық шот – фактураларының деректері бойынша ӘМАТ іске асырылуын талдау бойынша жұмыс тұрақты негізде жүргізіледі.

Нәтижесінде сауда үстемесінің мөлшерін бұзу фактілері, монополияға қарсы заңнаманы реттеуге жататын өнімсіз делдалдар, монополистер, салық органдарында тіркеусіз ӘМАТ-ты көтерме саудада өткізумен айналысатын тұлғалар анықталады.

Жыл басынан бері 814 тізбекке талдау жүргізілді, оның ішінде ҚР заңнамасын бұзудың 146 қаупі анықталды. Анықталған бұзушылықтар бойынша ҚР заңнамасына сәйкес шаралар қабылдау үшін сауда және интеграция министрлігінің аумақтық бөлімшелеріне (бұдан әрі – МТИ) тиісті нұсқаулар жіберілді.

Делдалдық схемаларды тергеу жөніндегі өңірлік комиссиялардың жұмысы ерекше бақылауға алынды, олардың қызметін қолмен сүйемелдеу басталды. Мәселен, жыл басынан бері комиссиялардың 1362 отырысы өткізілді, оның шеңберінде сауда үстемесін асырудың 582 фактісі белгіленді.

Тұтыну қоржынының құрамына кіретін бірінші қажеттіліктегі тауарлар мен тауарлардың бағаларын мемлекеттік реттеуді енгізу үшін экономикалық негіздемені дайындау және мүмкіндігін қарауға қатысты

Дәрілік заттарға шекті бағаларды қалыптастыру Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы бұйрығымен бекітілген ТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде медициналық бұйымдарға шекті бағаларды және үстеме бағаларды реттеу, қалыптастыру қағидаларымен регламенттелген

№ ҚР ДСМ – 247/2020 (бұдан әрі-ереже).

Ереже сыбайлас жемқорлық тәуекелдері мен әкімшілік кедергілерді болдырмау мақсатында жыл сайын жетілдіріледі.

Дәрі-дәрмек бағасының негізсіз көтерілуін болдырмау мақсатында бірқатар құралдар көзделген: референттік баға белгілеу; өндірушілермен келісімшарттарды және импорттық бағаларды – инвойстарды талдау; сапаны бағалауға арналған шығыстарды есепке алу, кедендік шығыстар, көлік шығыстары; 30% - ға дейінгі мөлшердегі маркетингке арналған шығыстар (көтерме және бөлшек саудада өткізу үшін); көтерме саудаға арналған үстемелердің регрессивті шкаласы (көтерме және бөлшек саудада өткізу үшін); 21 %) және бөлшек саудада сату (55% дейін), сондай-ақ ТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде (20% дейін).

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін және өтініш берушілермен байланыстарды болдырмау үшін "бір терезе" қағидаты бойынша электрондық түрде өтінімдер беруге арналған онлайн интернет-портал іске қосылды, онда өтінімдер электрондық форматта беріледі.