2024 жылғы 31 қаңтарда жарияланды
Қазақстан Республикасының
Премьер-министрі
Ә. А. Смайыловқа
ДЕПУТАТТЫҚ САУАЛ
Қазіргі уақытта халықаралық автомобиль жүк тасымалы нарығында құқықтық және экономикалық мағынада қолайсыз жағдай қалыптасты, ол үшін жауапкершілік толығымен уәкілетті орган - Қазақстан Республикасы Көлік министрлігінде жатыр.
Қазақстандағы халықаралық жүк автотасымалдары Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 27 наурыздағы № 353 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастағы автомобильмен тасымалдауларында рұқсат беру жүйесін қолдану қағидаларына сәйкес берілетін рұқсат бланкілері негізінде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2020 жылғы 15 мамырдағы № 295 бұйрығымен қабылданған осы Қағидаларға өзгерістер мен толықтырулармен Қазақстан Республикасының аумағына үшінші елдерден тасымалдау кезінде жүктің жөнелту немесе межелі пункті болып табылмайтын елдің аумағында кедендік транзит аяқталмаған жүкті қазақстандық автокөлік құралына және бастапқы тасымалдаушының тіркеу елінде тіркелмеген автокөлік құралына аударып тиеуге жол берілмейді (Ереженің 48-тармағының екінші бөлігі).
Осы өзгерістер ЕАЭО Кеден кодексінің (2017 жылғы 11 сәуірде Мәскеуде жасалған Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексі туралы шарт) 275 - бабы 4-тармағының 2-тармақшасына сәйкес келді, соған сәйкес Одақтың кедендік аумағында уақытша әкелінген халықаралық тасымалдау көлік құралдарын өзге тұлғаларға, оның ішінде жалға (қосалқы жалға) беруге жол берілмейді:
оларды жөндеу, техникалық қызмет көрсету және (немесе) сақтау үшін беруді;
02.02.2024 ЕСЭДО ГО (версия 7.23.0)
Одақтың кедендік аумағынан халықаралық тасымалдаудың техникалық құралын әкету жолымен тасымалдау операциясын аяқтау мақсатында оларды беруді;
Алайда, ұлттықтан жоғары Заңның (ЕАЭО Кеден кодексінің) нормасын бұза отырып, Министрлік көрсетілген Қағидалардың 48-тармағының екінші бөлігінің қолданылуын тоқтата тұру туралы бұйрықтарды екі рет қабылдайды:
- Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 1 шілдедегі № 378 бұйрығымен 01.01.2023 жылға дейін тоқтата тұру (6 айға тоқтата тұру);
- Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 6 наурыздағы № 136 бұйрығымен 01.01.2024 жылға дейін тоқтата тұру (10 айға тоқтата тұру).
Міне, осы жылдың өзінде-ақ жаңадан құрылған ҚР Көлік министрлігі, бірақ қазір тұрақты негізде, бірінші тасымалдаушы мемлекетінен басқа мемлекетте тіркелген көлік құралын қайта тіркеуге және қайта тиеуге белгіленген тыйымның кезекті күшін жоюды бастамашылық етуде – сайтта ағымдағы жылдың 19 қаңтарында «Қазақстан Республикасында автомобиль тасымалдарының рұқсат беру жүйесін халықаралық қатынаста қолдану қағидаларын бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 27 наурыздағы № 353 бұйрығына өзгеріс пен толықтыру енгізу туралы» бұйрықтың жобасы орналастырылды.
Ұсынылып отырған өзгерістерге сәйкес Қағидаға 51-2 жаңа тармағы енгізіледі, оған сәйкес осы Қағидалардың 48-тармағының екінші бөлігінің және 51-тармағының талаптары Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерде тіркелген тасымалдаушыларға қолданылмайды. Бұл ретте, жүктерді тасымалдау Қазақстан Республикасының аумағынан/аумағына, тасымалдаушыны қайта тиеу (тиеу/түсіру) және (немесе) ауыстыру арқылы бірнеше тасымалдаушылармен дәйекті түрде орындалса, бұрынғы тасымалдаушының отандық рұқсаттары болған кезде жеткізіледі. Көрсетілген норманың қолданылу мерзімі - 2025 жылғы 1 қаңтар.
Енді, шын мәнінде, Ереженің 48-тармағының екінші бөлігін тоқтата тұру ұзақтығы іс жүзінде бір жылды құрайды.
Бұл мәселеде ҚР Ұлттық экономика министрлігінің кәсіпкерлік жөніндегі уәкілетті орган ретінде көрсетілген ұлттан жоғары заңнамаға сәйкес келмейтін бұйрық жобасын ескертусіз келісіп отырған ұстанымы түсініксіз. Өйткені, ҚР Ұлттық экономика министрлігі ЕАЭО-дағы қазақстандық тараптың жұмыс органы болып табылады, сондықтан ЕАЭО Кеден кодексінің 275-бабында айқындалған қайта тиеуге және қайта тіркеуге тыйым салу туралы нақты біледі .
Бүгінгі таңда қалыптасқан құқықтық жағдай қазақстандық тасымалдаушылардың қаржылық-экономикалық жағдайына кері әсерін тигізген және әлі де тигізуде:
02.02.2024 ЕСЭДО ГО (версия 7.23.0)
- қазақстандық жүктердің басым көпшілігін бүгінде шетелдік тасымалдаушылар, сондай-ақ шетелдік қатысуы бар тасымалдаушылар тасымалдайды (бүгінде бұл көлем халықаралық автомобиль жүк тасымалдарының жалпы көлемінің 70% - на жетеді);
- түрлі сараптамалық бағалаулар бойынша, қайта тиеуге және қайта тіркеуге тыйым салуды тоқтата тұру бойынша бұрын қабылданған бұйрықтарға байланысты отандық тасымалдаушыларға алынбаған кірістер шығынға ұшырады (тек 2023 жылғы 6 наурыздағы № 136 бұйрық бойынша шығындар ең төменгі есеп айырысулар бойынша шамамен 20 млрд.теңгені құрады). Бірақ бұл, оның ішінде, мемлекеттік қазынаға алынбаған қаражат.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, салалық ведомство қарастырылып отырған тыйымдарды тоқтата тұру туралы ойланбастан және негізсіз қабылдаған шешімдері қазақстандық тасымалдаушылар мен шетелдік компанияларды елдегі инвесторлардың атын жамылып, тіркеуші компанияларды тең емес жағдайларға салып қоюы жағдайды қиындатады. Қазақстанда өз көлік құралдарын тіркейтін шетелдік компаниялар, қазақстандық компанияларға қарағанда, өз жұмысын өндірістік базамен және тиісті сервиспен қамтамасыз етпейді, сондықтан айтарлықтай төмен шығындарға ұшырайды.
Кәсіпкерлік қызметтің осы саласында қалыптасқан барлық проблемалар автомобиль көлігі саласындағы негізгі міндеттер заңнамалық түрде айқындалған Көлік министрлігі тарапынан осы саланы қажетті мемлекеттік реттеудің болмауының салдары болып табылады, атап айтқанда - халықаралық автомобильмен тасымалдау рыногында отандық тасымалдаушылардың бәсекеге қабiлеттiлiгi үшiн жағдайлар жасау («Автомобиль көлігі туралы» ҚР Заңының 10-бабы).
Министрліктің саланы дамытудың нақты жүйелі көзқарасы жоқ, бұл ҚР заңнамасына шексіз өзгерістермен, түбегейлі қарама-қайшы шешімдер қабылдаумен (тыйым салуды белгілеу, содан кейін оны мерзімді тоқтата тұру бөлігінде) расталады.
Бұл жағдай ертеңгі күнге сенімділігі жоқ бизнестің дамуына, өз компанияларын дамытудың орта және ұзақ мерзімді жобаларын құру мүмкіндігіне теріс әсер етеді.
Сондай – ақ, халықаралық жүк автотасымалдары саласындағы экономиканың басқа да көптеген салаларынан айырмашылығы бизнесті мемлекеттік қолдау саясаты жоқ екенін атап өту қажет, бұл да осы нарықтағы белсенділіктің өсуіне ықпал етпейді және министрліктің алдына қойылған мемлекеттік міндетті - бәсекеге қабілетті отандық тасымалдау бизнесін дамыту үшін жағдай жасауды елемегенін көрсетеді.
Мемлекет басшысы 03.01.2024 жылғы үлкен сұхбатында: «Мемлекеттік қызметшілер өзіне жүктелген міндетті мінсіз атқаратын кәсіби маман ғана болмауы керек. Олар әрдайым бастамашыл, нақты ісімен елге пайда әкелетін және өзгерістердің өміршеңдігін халыққа көрсете алатын азамат болуы қажет. Сондай-ақ олар білімді-білікті ғана емес, сөзі мен ісі үйлесетін, тиянақты, тәртіпті және арлы адам болуы шарт».
02.02.2024 ЕСЭДО ГО (версия 7.23.0)
ҚР Көлік министрлігінің қызметін талдай отырып, тек автотасымалдаушылармен жұмыс істеу мысалында ғана осы ведомствоның басымдығы "ескі әдіспен", "ескі Қазақстан"әдістерімен жұмыс істейді деген қорытынды жасауға тура келеді,
- ел басшылығына әдемі есеп дайындау үшін статистиканы еркін түсіндіруге және тіпті оны бұрмалауға болатын кезде,
- қате және заңсыз шешімдерді ақтау үшін жазасыз қолданыстағы заңнаманы бұзуға болатын кезде,
- келіспейтіндерге және мемлекеттік органның шешімдерін ашық сынға алғандарға қатаң шаралар қолдануға болған кезде.
Мысал ретінде. Министрліктің шамадан тыс жүктеуге және қайта тіркеуге тыйым салуды тоқтата тұру туралы негізсіз шешіміне қатысты үкіметтік кеңесте сын айтқаны үшін Павлодар көліктік бақылау инспекциясының «А. Т. Logistics» ЖШС бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан және табысты жұмыс істеп тұрған көлік компаниясы жүйеден ажыратылды және халықаралық жүк тасымалдауға рұқсаттан айырылды. Бұл тек Автомобиль көлігі және көліктік бақылау комитеті төрағасының отандық тасымалдаушының шетелдік рұқсат бланкілерін басқа отандық тасымалдаушыға беруі туралы хаттың негізінде ғана. Бұл ретте осы көліктік бақылау инспекциясы компанияға қатысты осындай шешім қабылдаған кезде қолданыстағы заңнаманы өрескел бұзған – шешім қабылдамас бұрын жоспардан тыс тексеру жүргізу қажет болды, бұл факт бойынша жасалмады. Ал бұл, өз кезегінде, «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет туралы» ҚР Заңының 50-бабы 1-тармағының 12) тармақшасына сәйкес Павлодар көліктік бақылау инспекциясының басшысы тарапынан өрескел бұзушылық болып табылады.
Егер Павлодар көліктік бақылау инспекциясы қабылдаған заңсыз әрекеттер жақын арада жойылмаса, "А.Т. Logistics" ЖШС негізсіз елеулі шығындарға ұшырайды.
Тағы бір мысал. Халықаралық автомобиль тасымалдарын ұйымдастыру кезінде рұқсат беру жүйесі талаптарының орындалуын бақылауды жүзеге асыру барысында «Технобел» ЖШС Қазақстан Республикасының заңдарын және автомобиль көлігі саласындағы нормативтік-құқықтық актілерді жүйелі түрде бұзатыны белгілі болды.
Осы ақпаратқа ие бола отырып, осы ЖШС-ге қатысты ешқандай әрекет жасалынбайды. Бастапқыда «Технобел» ЖШС-не талап арыз берген Алматы көліктік бақылау инспекциясы біраз уақыттан кейін бұл талап арызды қайтарып алады және белгіленген бұзушылықтар бола тұра, «Технобел» ЖШС-не қатысты ешқандай санкциялар осы уақытқа дейін қабылданбайды.
Ал «А. Т. Logistics» ЖШС-не қатысты дәлелденбеген (тексеру болған жоқ) бір ғана бұзушылық компанияны жүйеден ажырату және рұқсатты жоюға әкеліп отыр.
Және соңында. Министрлік Үкімет деңгейінде ұсынған «Автомобиль жүк тасымалын дамыту» презентациясында көптеген дұрыс емес ақпарат бар. Осы ретте келесіні атап өткен жөн, презентацияда министрлік 100% шетелдік
02.02.2024 ЕСЭДО ГО (версия 7.23.0)
болып табылатын бір ғана компания – «Технобел» ЖШС-нің АТС (автокөлік құралдары) санын - 83 деп көрсеткен, алайда нақты саны - 1541 болса да. Презентацияда көрсетілген шетелдік қатысуы бар барлық басқа компаниялар үшін де солай.
Бұрынғы кездегідей ұсынылған презентацияда статистикалық мәліметтердің манипуляциясы айқын байқалады. Министрліктің мәліметінше, бірлескен кәсіпорындар деп аталатын күштермен жүк автотасымалдарын ұлғайту қажеттілігі қазақстандық жүк тасымалдаушылардың рұқсаттарды толық таңдамайтындығына байланысты. Мәселен, Министрліктің деректері бойынша 2022 жылы 155 мың рұқсат бланкі берілді, олардың тек 45% – ы пайдаланылды, ал 2023 жылы 270 мың рұқсат бланкі берілді, олардың 58% - ы пайдаланылды. Бұл ретте ведомство жүктерді басқа елдерге тасымалдау үшін транзиттік ретінде бір елмен халықаралық шарттарға сәйкес квоталарды ұлғайта отырып, квоталар саны бірнеше есе аз осы елдермен квоталарды тиісінше ұлғайту қажеттігін саналы түрде жасырады. Міне, рұқсаттарды пайдаланбаудың себебі.
Жоғарыда баяндалғанның негізінде «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 25-бабы 2-тармағының 7) тармақшасын басшылыққа ала отырып, сұрайтыным:
1. Сенімді деректер негізінде жүктерді халықаралық автотасымалдау нарығындағы ахуалға жан-жақты талдау жасау.
2. Қазақстан Республикасында автомобиль тасымалдарының рұқсат беру жүйесін халықаралық қатынаста қолдану Қағидаларының 48 және 51-тармақтарының қолданылуын 01.01.2025 ж. дейін тоқтата тұру қажеттігінің экономикалық негіздемесін беру және бұл шешімнің қазақстандық жүк тасымалдаушыларға әсерін экономикалық бағалауды ұсыну.
3. «Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастағы автомобильмен тасымалдауларында рұқсат беру жүйесін қолдану қағидаларын бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 27 наурыздағы № 353 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» бұйрықты қабылдаудың заңдылығының негіздемесі берілсін.
4. Министрліктің, оның құрылымдық бөлімшелерінің осы депутаттық сауалда баяндалған фактілер бойынша «Технобел» ЖШС-не, «А.Т. Logistics» ЖШС-не қатысты іс-әрекеттеріне құқықтық баға беру.
Депутаттар Б. Нажметдинұлы
А. Мысырәлімова
Д. Мұқаев
Е. Саурықов
Қ. Балабиев
Б. Базарбек
Р. Қожасбаев
М. Ескендіров
Р. Берденов
А. Қожаназаров
Е. Әбдиев
Д. Исабеков
А. Құспан
И. Смирнова
